Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Síða 88

um, svo sem sölukonur, þjónustustúlkur, og
vitaskuld vændiskonur.
Það voru konur í fyrri hópnum sem voru
uppspretta hugmynda í skáldsögum Brods;
það var ástæðan fyrir þessum upphafna,
rómantíska (dramatísk framhjáhöld, sjálfs-
morð, yfirgengileg afbrýðisemiköst) og
kynlausa erótisma:
Konum skjátlast ef þær halda að tilfinn-
inganæmur karlmaður hugsi um það eitt að
komast yfir líkama þeirra. Hann ereinungis
tákn og það þarf mikið til að hann hafi áhrif
á tilfinninguna sem skín í gegn og umbreyt-
ir honum. Öll ást karlmannsins beinist að
því einu að öðlast velvild (í orðsins fyllstu
merkingu) og hjartagæsku konunnar.
(Töfraríki ástarinnar).
Hið erótíska ímyndunarafl í skáldsögum
Kafka er þvert á móti sprottið af síðari
hópnum: „Ég gekk fram hjá hóruhúsinu líkt
og hjá húsi elskunnar minnar.“ (Dagbókin,
1910. Setning sem Brod strikaði út).
Skáldsögur nítjándu aldarinnar leiddu
kynlíf og samfarir algerlega hjá sér, enda
þótt allskyns ástarbrellur hafi verið af-
hjúpaðar á eftirminnilegan hátt. A fyrstu
áratugum okkar aldar stígur kynlífið hins
vegar út úr móðu hinnar rómantísku
ástríðu. Kafka var meðal þeirra fyrstu
(ásamt Joyce, vissulega) sem uppgötva
þetta í skáldsögunum sínum. Hann upp-
götvaði ekki kynlífið sem leiksvæði nokk-
urra léttlyndra einstaklinga (að hætti
átjándu aldarmanna), heldursem raunveru-
leika sem í senn er hversdagslegur og
grundvallaratriðið í lífi hvers og eins.
Kafka afltjúpaði tilvistarhliðar kynlífsins;
að kynlífið er andstæða ástarinnar, að kyn-
lífið þarfnast hins furðulega, tvíræðni kyn-
lífsins: hinar æsandi og andstyggilegu
hliðar þess, það hve það er hryllilega
ómerkilegt og heldur okkur þó í skelfileg-
um heljargreipum, og svo framvegis.
Brod var rómantískur. Hins vegar þykist
ég greina að djúpstæð andrómantík liggi til
grundvallar skáldsögum Kafka. Þetta má
sjá um allt, á þjóðfélagssýn hans jafnt sem
setningaskipaninni; en ef til vill er rótin að
henni sýn Kafka á kynlífið.
6
Hinn ungi Karl Rossmann (aðalpersónan í
Ameríku) er rekinn að heiman og sendur til
Ameríku vegna þess að hann var að gamna
sér með vinnukonunni á heimilinu sem fyrir
hreina slysni „gerði hann að föður“. Stund-
arkorni áður en þau byrja að elskast: „Karl,
ó Karl minn!“ öskraði vinnukonan, „hann
sá hins vegar ekki glóru fyrir fjölda teppa
og var að því kominn að kafna í öllum
sængunum, koddunum og fjaðradýnun-
unt . . .“ Síðan „hristi hún hann, hlustaði á
hjarta hans slá og bauð honum að hlusta
brjóst sín á sama hátt, en hann fékkst ekki
til þess . . .“ Þvínæst „hóf hún að þukla
hann svo óþægilega milli fótanna að honum
tókst loks að hrista koddann af höfði sínu
og hálsi . . .“ Loks „var eins og hún væri
orðin hluti af honum sjálfum, og ef til vill
var það ástæðan fyrir því að hann varð
gripinn ofsahræðslu."
Þessar lítilfjörlegu samfarir eru orsök alls
sem síðar gerist í skáldsögunni. Það er dap-
urlegt til þess að hugsa að örlagavaldarnir í
lífi okkar eru nauðaómerkilegir. En að upp-
götva óvænt að eitthvað er ómerkilegt getur
unt leið verið uppspretta gríns. Post coitum
omne animal triste. Kafka varð fyrstur til
86
TMM 1991:3