Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 26

RÓBERT H. HARALDSSON
ótti sé byggður á misskilningi. Furðu fáir veita því athygli að það er ekki
endilega niðrandi að segja um heimspeking að hann sé hættulegur. Nietzsche
telur a.m.k. að ekki sé hægt að segja neitt meira niðrandi um heimspeking
en að hann sé meinlaus eða hættulaus. Heimspekingur sem ekki hreyfir við
neinum, segir Nietzsche á einum stað, er ekki mikill heimspekingur.36
Margir af þeim sem hafa lastað Nietzsche hafa því óvart verið að lofa hann
og öfugt.
Hvort væri nú meira viðeigandi að enda þessa grein á því að kalla
Nietzsche hættulegan eða hættulausan heimspeking? Ég svara með því að
segja að hann er hættulaus þeim sem sjálfir eru hættulegir heimspekingar,
hættulegur hinum.
Aftanmálsgreinar
1 Áhorfsmál er hvort skoða beri Wille Zur Macht sem höfuðrit Nietzsches þar sem hann
gekk ekki sjálfúr frá því til útgáfú.
2 Ekki óttuðust þó allir slíkt afturhvarf hugarfarsins til heiðni. f bréfi sem Stephan G.
Stephansson skrifaði góðvini sínum Jóhannesi P. Pálssyni árið 1924 lýsir hann afsökunar-
laust ást sinni á heimspeki Nietzsche: „Annars er heimspeki „Nitchzes" [Stephan tekur
fram að hann er að geta sér til um rétta stafsetningu nafúsins] algerlega trú forfeðra okkar
- og mér því kær - meðan þeir enduðu hana með Valhöll, og áður þeir bættu „Baldri“
við ...“ Stephan G. Stephansson, Bréf og ritgerðir, III. bindi, Reykjavík 1947, s. 149.1 þessu
bréfi er Stephan líka með einhverja athyglisverðustu þýðingu á „Obermensch“ sem ég hef
séð en hann kallar það „afarmennið".
3 Bertrand Russell, A History ofWestern Philosophy, Simon and Schuster 1945, s. 767.
4 Clarence Darrow, Attorney for the Damned, ritstj. Arthur Weinberg, The Unversity of
Chicago Press 1984, s. 73. Darrow heldur að vísu líka opnum þeim möguleika að hugsýkin
hafi orðið til þess að Leopold las Nietzsche.
5 Ævisöguritari hans, Kevin Tierney, telur að Darrow hafi um árabil lifað samkvæmt
skilningi sínum á heimspeki Nietzsches: ,Á næstu tuttugu árum varð Darrow sífellt
ffakkari í árásum sínum á viðteknar skoðanir, óhræddari við að ganga í berhögg við
almenningsálitið ... Löngu síðar á ævikvöldinu þegar ástríðuhitinn tók að kólna runnu
á hann tvær grímur varðandi heimspeki Nietzsches . . . hann sá að heimspeki hans var
vímugjafi handa hinum ungu og ístöðulausu, líkt og hún hafði verið honum“. Sjá Kevin
Tierney, Darrow, A Biography, Thomas Y. Crowell Publishers 1979, s. 74-75.
6 Þó ég færi ekki rök fyrir því hér tel ég að þessi nöfú Nietzsches vísi á eina og sömu gerð
siðferðis. Nietzsche gerir líka ffægan greinarmun á þrælasiðferði og höfðingjasiðferði. Sjá
umræðu í grein Vilhjálms Árnasonar, „Við rætur mannlegs siðferðis“, Skírnir, 167. ár (vor
1993).
7 Sjá sérstaklega síðasta hlutann í Ecce homo.
8 Sjá t.d. Handan góðs og ills, þýð. Þröstur Ásmundsson og Arthúr Björgvin Bollason, Hið
íslenska bókmenntafélag 1994,202.
9 Sjá t.d. formála Nietzsches að Sifjafræði siðferðisins, sérstaklega 5. og 6. hluta.
10 Mig grunar að þetta sé meginhlutverk tungumáls í mannlegum samskiptum.
11 Friedrich Nietzsche, Sámtliche Werke: Kritische Studienausgabe in 15 Bánde (KSA), útgef.
Giorgio Colli og Mazzino Montinari, Walter de Gruyter 1967-1977,6. bindi, s. 371.
12 Að dómi Nietzsches er blygðunarleysi einn höfuðlöstur siðapredikarans.
24
TMM 1997:3