Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Síða 49

í GUÐLAUSU FJAÐRAFOKl
hliðstæðu í hjónabandinu, vináttunni, umgengni við málverk og listir
og smekk okkar á bókum og tónlist. Fæstir vita hvað er á ferð og grufla
ekkert í því, til þess að geta gengið endalaust í sömu gildru. Þannig
komast menn áfram, láta ýmist blekkjast eða blekkja sjálfa sig. (121)
Ég veit ekki hvort fegurðarskynið er dulbúin fysn skilningarvitanna og hvort
fegurðin er „aðeins fegurð að mati hverfuls smekks soltinna þarfa“, en þannig
hljómar lokaspurning greinarinnar. Hitt má vera Ijóst að byrji maður að
grufla í þessari hreyfmgu frá hrifningu til andúðar, skapast ótvíræðar kring-
umstæður í hugarfylgsnum manns. í stað þess að ganga rakleitt aftur og aftur
í sömu gildruna og viðhalda með þeim hætti göngu sinni, blekkingu, um
lífið, spyr maður um raunveruleika innra lífs, þetta samband fegurðarskyns
og hugsunar um tilfinningar. Og vilji maður í hugsun freista þess að verða
ekki regluþrælkun kenninga að bráð og trúa á fyrirfram gefinn sannleika um
fegurð, hvort heldur í nafhi kristinnar fagursiðfræði eða íslenskrar menn-
ingar, gæti maður þurft það sem Sigfús Daðason (í öðru en keimlíku sam-
hengi) kallar djarfan höfund:
Þegar sannarlega ný bókmenntaverk koma fram, reka menn jafnan
augun í það sem er nýtt í þeim og í andstöðu við það sem áður var
þekkt. Síðarmeir kann þó að koma í ljós að hinir djörfu höfundar áttu
þrátt fyrir allt einhverjar rætur í fortíðinni, og að með dirfsku sinni
ávöxtuðu þeir arfmn stórum betur heldur en hinir sem fóru troðnar
brautir og vildu „skrifa klassísk verk“.9
í verkum Guðbergs les maður ekki aðeins um Jóa-hamskipti og þá hefð sem
býr að baki frelsi hins timbraða fegurðarskyns, heldur um fegurðarskynið
„sem við virðumst hafa erft um aldir og ævi úr Njálu“, þetta sem er öðru
fremur bundið ytri fegurð og þeim áhrifum sem slík fegurð skapar, þetta sem
við höfum „sjaldan komist yfir í listum og lífsmáta, hversu mikið sem
þjóðfélagshættir okkar hafa breyst“, þetta fegurðarskyn sem tengist „lands-
lagi og tryggð“.10 í verkum Guðbergs má einnig lesa um viðbrögð við
kristinni fagursiðfræði, þessu valdboði anda og tilfinninga í nafni fegurðar.
Og þá styttist leiðin yfir í spurningar um möguleika þeirrar fagurfræði sem
er viðbragð við tómhyggju. Eins sannarlega nýjar og þessar spurningar
virðast, eiga þær sér líkt og íslenskt fegurðarskyn einhverjar rætur. Slík er
dirfskan, hugsi maður um ósýnilega, sammannlega og síbreytilega hreyfingu.
En þarf listhneigt fólk á sögueyju djarfan höfund? Hvenær, gæti maður í
framhaldi spurt, hafa hugmyndir um eðli fegurðarinnar og stað hennar í
tilverunni ekki verið sagðar háfleygar meðal fólksins á sögueyjunni? ísland
er staðurinn þar sem skáld grýta skáld, finni hin síðarnefndu sig í huganum,
TMM 1998:1
39