Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Blaðsíða 53

í GUÐLAUSU FJAÐRAFOKI
getur fundur af þessu tagi talist hranalegur, jafnvel háðslegur og ekki mönn-
um sæmandi. En er ekki eitthvað í þátttöku sem er svipt guðlegri forsjá?
Svo virðist sem eitt af einkennum umræddrar frásagnar sé ekki aðeins
viðvarandi vantrú á þeirri túlkun sem finnur svölun í regluþrælkun kenn-
inga, heldur einnig viðurkenning á mikilvægi ímyndunaraflsins fyrir skynj-
un manns. Líf manns er nefnilega enn bundið nauðsyn og neyð
skynjunarinnar. Og þótt maður hafi - í guðlausum heimi - lítið annað en
sannleika sem var og túlkun sem ber að efast um, blasir berstrípuð þátttakan
við. Sýningunni er vissulega lokið, eins og breski samtímaheimspekingurinn
Simon Critchley orðar kringumstæður hugsunar okkar. Það er líka búið að
fella tjöldin og slökkva ljósin.21 Verndari blekkingarinnar, sá sem gaf hreyf-
ingu manns frá hrifningu til andúðar merkingu, er sjálfur blekking. Fólkið
situr þó eftir í salnum, enda ekkert að fara. Og þar byrja vandræðin, hugsi
maður um möguleika tilfinninga. Hvernig tekur maður ástina á sjálfum sér,
lífinu og öðrum alvarlega, þoli blekking ekki við? Hver getur ást manns orðið
í guðlausu fjaðrafoki? Deyr ímyndunaraflið kannski, leiti maður svara?
Það er hægt að skoða þennan vanda eins og hann sé tjóðraður við
nútímann. í framhaldi af því er hægt að álykta, að afrakstur tómhyggjunnar
í fagurfræðilegu tilliti sé tómt mál að tala um, eða eins og reynsla hugarins
af raunveruleika guðleysis sé handan fagurfræðilegrar leitar. Hér er frekar
spurt hvort annað fólk á öðrum tíma hafi ekki glímt við keimlíkan vanda og
hvort kringumstæður hugsunarinnar hér og nú kallist ekki á við arf hugs-
unar í frásögn af raunveruleika innra lífs. Það er, með öðrum orðum, hægt
að ímynda sér einhverjar rætur eins og hugsun um fegurð í forngrískum anda
og hvernig hún verður að skapandi átökum í viðjum kristinnar lífsskoðunar.
í því ljósi er samband manns og fegurðar, nú sem áður, jafn ófrágengið og
maður sjálfur, en sá þéttofni vefur platónskra og kristinna hugmynda sem
enn má finna í frásögn af raunveruleika innra lífs gefur svo lausan taum. En
hver er fundurinn?
Eins og minnst hefur verið á svarar Ágústínus kalli Plótínosar, en eftir
langa og stranga leit finnur hann loks fegurðina sem blessaða hamingju. í
kristni er fegurðin hjá guði: Biblían er verustaðurinn, brjótist maður úr
einsemd hugarins í fordæmdum möguleikum tilfinninga. Fallin vera getur
því notið fegurðar, en aðeins í tilfinningu trúarinnar. Slík er ólýsanleg
hamingjan, ef hamingju skyldi kalla.
„Hamingjan er eitthvað sem við aldrei vildum“ orti Edith Södergran
snemma á þessari öld,22 raun sem Ágústínus kann að þekkja. Hann virðist
líka þrá betra hlutskipti. Maðurinn sem skóp að stórum hluta kristna
heimsmynd miðalda, sagður vera annar faðir vestrænnar bókmenningar og
TMM 1998:1
43