Reykjalundur - 01.06.1968, Síða 5

sem fundizt hafa í kumlum þeirra, hefur sannazt,
að berklaveiki hefur þá verið hér á landi. Ekki
mun þó sjúkdómurinn hafa náð neinni verulegri
útbreiðslu lengi fram eftir öldum, og hefur strjál-
býlið og einangrunin efalaust átt sinn stóra þátt
í því. Á síðasta tugi 19. aldar óx sjúkdómi þess-
um svo ásmegin, að Hkja mátti við landfarsótt.
Flutningar úr sveitum landsins til sjávarþorpanna
fóru ört vaxandi á þessum árum. Samgöngur
ukust og um leið samneyti fólks. Er talið, að
þetta hafi átt drjúgan þátt í útbreiðslu veikinn-
ar. Ennþá bjó þjóðin að mestu levti í moldar-
hreysum. Hver fjölskylda hafðist við í þröngum,
loftillum og dimmum baðstofum, bæði nætur cg
daga. Var þetta að sjálfsögðu hin ákjósanlegasta
gróðrarstía fyrir berklaveikina, enda féllu heilar
fjölskyldur fyrir sverði hennar, þar sem hún
náði inngöngu.
Þrátt fyrir þennan voðalega vágest, er þó ekki
svo að sjá, að landsyfirvöldin hafi látið sig miklu
skipta þann mikla usla, sem hann olji í þjóð-
félaginu. Það er fyrst árið 1910, að heilsuhælið
á Vífilsstöðum tekur til starfa fyrir forgöngu
Heilsuhælisfélagsins. En þá hljóp ríkið undir
bagga og tók síðan við starfrækslu hælisins árið
1916.
Árið 1927 tekur svo heilsuhælið í Kristnesi til
starfa fyrir forgöngu Heilsuhælisfélags Norður-
lands. A þessu tímabili höfðu þó starfað tvö
minni hæli í Kópavogi og á Reykjum í Olvusi.
Að öllum þessum hælum höfðu fengizt valinkunn-
ir, sérfróðir læknar, og var unnið að bættri
heilsu sjúklinga með öllum þeim ráðum, sem þá
voru kunn.
Læknavísindin voru þá skammt á veg komin í
baráttunni við berklaveikina. Lyf þekktust engin,
sem að gagni komu, og aðgerðir voru þá lítt um
hönd hafðar og auk þess áhættusamar. Það var
því við ramman reip að draga. Þótt margir
fengju bata, þá voru það eigi fáir, sem fluttu
burt frá heilsuhælunum í hinzta legurúminu sínu,
heim til syrgjandi ástvina og þaðan áfram til
moldar. Hinir héldu á ný út til lífsins. En lífið
var oft hart og hrjóstrugt - tók klakahöndum
á viðkvæmri heilsu og ýfði upp gömul sár, og
þá lá leiðin tíðum á heljarslóðir í annað sinn.
- o —
1968
v? r a > t jtt '
Ég sný nú máli mínu í annan farveg. Mild
vornóttin breiðir blæju sína yfir Iandið og lirær-
ir við lejmdardómum lofts og jarðar, svo aljt
verðiir ljóst. Ég er stadcjur á helgum stað. Ég
reika um grasi gróna troðninga horfinna kyn-
slóða. Þögnin er djúp. Þó skynja ég skóhljóð
þúsundanna, því -að .þér hefur þjóðin niælzt á
hinum stærstu stundum allra alda síðan er þetta
land byggðist.
Stallar hinna tröllslegu hamraveggja gjárinnar
búa yfir bergmáli þúsund atburða liðinna iíma,
sem gerzt hafa hér á þessum stað, - minningum
geigvænlegra harmleikja, refsidóms og dauða. -
Einnig yfir minningum mikilla sigra, ógleyman-
legra hamingjuslunda, sem ekki einungi? eru
letraðar ,í hjörtu þjóðarinnar, heldur og einnig
á sögunnar spjöld og munu ekki að eilífu gleym-
ast, þótt kynslóðir hverfi og aðrar nýjar fæðist.
Sökum þessara töfra, samruna bergs og sögu,
er hugur minn hér á reiki þessa björtu sumarnótt.
Það er því trú mín, að einmitt hér muni mér
auðnast að skynja raddir þeirra, sem leggja
kunna mér til brot í þá stuttu sögu, sem ég hafði
hugsað mér að festa á blöð, þótt sú saga hafi
ekki raunverulega gerzt hér.
Ég er hér einn — sé engan mann — enda er
þess naumast að vænta., En skyndilega verður
mér litið upp. Frammi fyrir mér stendur ungur
maður, ýturvaxinn og bjartur yfirlitum. Ég virði
hann fyrir mér drykklanga stund, Viljafestan
markaði hvern andlitsdrátt hans, og sigurgleðin
blikaði í djúpi augna hans. Ég þekkti þennan
mann ekki, vissi hyprki nafn hans né uppruna.
í honum sá ég marga menp. Ýmsum þeirra hafði
ég kynnzt, hftfði rætt við þá, unnið með þeim
og dvalið með sumum.þeirra langa tíma. Sumir
voru látnir. En þessi maður var enginn af þeim
- eða var hann þeir allir? ft
Framhald á bls. 50
REYKJALUNDUR
3