Dagblaðið Vísir - DV - 11.09.2009, Blaðsíða 14

14 föstudagur 11. september 2009 fréttir
Heiðursfélagi
í Vantrú
„Ég var bara unglingur þegar ég
sá hann fyrst. Þá stóð hann í Aust-
urstræti, með skiltið sitt; Brennið
þið kirkjur. Ég keypti af honum
rímur og einhverja bæklinga sem
hann hafði útbúið sjálfur. Seinna
keypti ég af honum skýrslu geð-
læknis um hann sjálfan og fleira.
Þannig hófust mín kynni af hon-
um,“ segir Reynir Harðarson, sál-
fræðingur og einn af stofnendum
Siðmenntar.
Segja má að Helgi hafi með
óbeinum hætti komið að nafn-
gift Siðmenntar, sem áður hét Fé-
lag siðrænna húmanista á Íslandi.
„Ég var að skoða blaðaúrklippur
og fleira sem Helgi hafði látið mig
hafa. Þar sá ég að hann hafði skrif-
að að hinir og þessir aðhylltust
„siðmennt“. Ég hafði ekki séð þetta
í þessu samhengi og fannst það
bráðsnjallt hjá honum. Úr varð að
félagið tók nafnið Siðmennt,“ seg-
ir Reynir en Helgi mætti um nokk-
urt skeið á samkomur félagsins.
Reynir segir að Helgi hafi ver-
ið fyrsti yfirlýsti trúleysinginn
sem hann hafi komist í tæri við.
Hann hafi óneitanlega verið sér-
stakur maður. „En þegar ég fór að
kynna mér fyrir hvað hann stóð
og fyrir hvað hann barðist, þá var
það allt saman afar skynsamlegt
fannst mér,“ segir Reynir, sem er
einnig meðlimur í félaginu Van-
trú. „Hann var einnig heiðursfé-
lagi Vantrúar og mætti til dæmis
við setningu Alþingis við Austur-
völl með vantrúarhópnum, haust-
ið 2004,“ en þá bauð félagið nær-
stöddum upp á íslenskt skyr.

KirKjan Varð sér
til minnKunar
„Mér finnst hann vera ákaflega
merkileg persóna. Hann fylgdi
okkur í friðarhreyfingunni alltaf
að málum en mótmælti þó með
eigin hætti. Hann stóð kannski
nokkurn spöl frá okkur hinum
en alltaf þó með viðeigandi skilti;
oftar en ekki slagorð gegn Banda-
ríkjastjórn,“ segir Stefán Pálsson,
sagnfræðingur og hernaðarand-
stæðingur. Stefán segir að Helgi
sé gott dæmi um það hve úthald
og stefnufesta getur haft mikið
að segja. Menn þurfi, í ljósi þess
að yfir 20 þúsund Íslendingar
hafi kvittað undir áskorun um að
Helga verði reist stytta, að hafa
hugfast að Helgi var áður fyrr af
mörgum álitinn galinn. „Það er
magnað að sjá hvernig það hefur
með tímanum snúist upp í virð-
ingu fyrir manninum,“ segir Stef-
án og bætir við: „Það er, held ég,
orðið býsna samdóma álit fólks
að kirkjan hafi orðið sér til veru-
legrar minnkunar í framgöngu
sinni í hans máli.“
Aðspurður segir Stefán að
mótmæli Helga við þingsetningu
haustið 1972, þegar Helgi sletti
skyri á ráðamenn þjóðarinn-
ar, séu ein af eftirminnilegustu
mótmælunum í sögu Íslands.
„Þetta er ekki eins og núna þeg-
ar menn sletta málningu á hús-
veggi í skjóli nætur, senda svo
nafnlausa tölvupósta og eru svo
komnir í ritdeilu við einhverja
leikara í blöðunum. Helgi hefði
aldrei komið nálægt neinu slíku.
Hann var friðelskandi maður
með afskaplega sterka réttlætis-
kennd,“ segir Stefán.
Helgi Hóseasson barðist áratugum saman einarður fyrir því að fá skírnarsáttmála
sinn ógiltan. Hann lést á sunnudaginn, 89 ára að aldri, án þess að ná þessu takmarki
lífs síns. Hann var órjúfanlegur þáttur af götumyndinni við Langholtsveg þar sem
hann stóð vaktina með mótmælaspjöldin sín í öllum veðrum árum saman.
Kyndugt þetta
HelVítis HimnaríKi
Helgi Hóseasson fékk réttilega nafn-
bótina Mótmælandi Íslands enda
geymir Íslandssagan varla áhrifarík-
ara dæmi um staðfastan mótmæl-
anda. Helgi eyddi eins og flestir vita
lunganum úr ævi sinni í baráttu við
geistsleg og veraldleg yfirvöld um að
fá skírnarsáttmála sinn ógiltan. Helgi
sagðist í viðtali við Fréttablaðið árið
2003 ekki hafa fengið neinu ráðið um
skírn sína og hafi síðan á sínum tíma
verið vélaður til þess á barnsaldri að
staðfesta gjörninginn með ferming-
unni.
„Ætli ég hafi ekki verið um tvítugt
þegar ég fór að fetta fingur út í þessar
arabasögur þarna að austan“, sagði
Helgi í viðtalinu og sagðist aldrei
hafa látið það hvarfla að sér að gefast
upp fyrir ofurefli embættismanna-
kerfisins.
„Þeir voru nú að reyna að fá mig
til að leggja niður skottið en ég hafði
ekki áhuga fyrir því. Mér fannst þetta
vera svívirðing gagnvart mér sem
hugsandi skepnu að hafa það eft-
ir mér að ég viðurkenndi mörg þús-
und ára gamlar lygasögur austan úr
Arabíu. Ég ber ekki meiri virðingu,
en svo, fyrir þessum sögusögnum
þarna austan að. Það er kyndugt
með þetta helvítis himnaríki. Menn
benda upp í geiminn en geta ekki
staðsett hvar þessi himnafjölskylda á
heima; Gabríel, Mikael, María gamla
og Krosslafur og Satan því hann er
nú einn af fjölskyldunni.“
Biskupinn kærður...
Helgi komst ekki lengra með sitt
hjartans mál en svo að honum var
sagt að gera sér það að góðu að segja
sig úr Þjóðkirkjunni. Hann greip því
til ýmissa ráða, kærði biskupinn, rifti
svo sáttmálanum sjálfur fyrir altari
í Dómkirkjunni og sletti svo skyri á
þingheim árið 1972 en fyrir það til-
tæki er hann þekktastur enn þann
dag í dag.
Máli Helga var vísað frá Hæsta-
rétti og Helgi brá því á það ráð að
ónýta skírnarsáttmála sinn sjálfur
á táknrænan hátt í Dómkirkjunni
í október árið 1966. Hann gekk þá
til altaris og tók við blóði og líkama
Krists, setti í ruslapoka að söfnuðin-
um aðsjáandi, batt fyrir með spotta
og lýsti yfir að allir kirkjugestir væru
vottar að því að hann ónýtti þar með
sáttmála sem hann hefði verið látinn
gera sem barn.
... og skyrinu slett
Gjörningur Helga dugði þó ekki til
þess að fá ónýtingu hans á skírninni
skráða í Þjóðskránna þannig að hann
hélt andófi sínu áfram. Við þingsetn-
inguna árið 1972 lét Helgi svo til
skarar skríða fyrir alvöru þegar hann
lét skyrgusur ganga yfir þingheim á
leið frá Dómkirkjunni yfir í Alþing-
ishúsið.
„Af hverju skyr? Ég varð að láta
eitthvað koma á móti því að þingset-
arnir og ríkisstjórnin og fleiri ráða-
menn eins og biskoppur sinntu ekki
bréfi mínu. Ég skrifaði þeim öllum
bréf og þeir önsuðu mér bara tveir;
Bjarni Ben. og Lúðvík Jósepsson,“
sagði Helgi í Fréttablaðnu 2003.
Helgi var handtekinn með látum
eftir að hafa nánast tæmt skyrföt-
una yfir biskup, forseta, ráðherra og
þingmenn og segir að hann hafi ekki
verið tekinn neinum vetlingatökum.
„Þeir lágu þarna fjórir ofan á mér
niður í skyrslettunum og drösluðu
mér svo burt, járnuðum á höndum
og fótum.
Ég skvetti líka tjöru á stjórnaráðs-
húsið á sínum tíma og hef ekki held-
ur verið kærður fyrir það. Þetta er
kynjalegt þetta réttarfar í þessu hel-
vítis landi. Menn eru nú kærðir fyrir
minni læti en þetta.“
Engin minnimáttarkennd
Helgi var tukthúsaður eftir skyrslett-
urnar og var síðan sendur í geðrann-
sókn á Kleppi. „Ég er ekkert að halda
því fram að ég sé ekki gallaður á geð-
inu. Ég hef enga minnimáttarkennd
gagnvart slíku. Það er líka leiðinlegur
ósiður að hafa horn í síðu þess fólks
sem þarf að sækja á geðveikrahæli.
Það gerir enginn að gamni sínu,“
sagði Helgi við Þórunni Hrefnu Sig-
urjónsdóttur í Mannlífsviðtali 1997.
Þegar Þórunn Hrefna er beðin um
að rifja upp kynni sín af Helga staldr-
ar hún við þá tilhneigingu að draga
geðheilbrigði hans í efa enda ber
flestum sem hafa kynnst Helga sam-
an um að hugsun hans hafi ætíð ver-
ið skýr og hann hafi staðið fastur á
bjargfastri sannfæringu sinni. Við-
tal Þórunnar vakti ekki verðskuld-
aða athygli á sínum tíma enda komst
Helgi ekki á forsíðuna og þegar við-
talið kom á prent hafði það verið
stytt nokkuð bæði blaðamanninum
og viðmælandanum til nokkurrar
skapraunar.
„Viðtalið varð hrikalega langt og
ég skil það svosem núna að það hafi
þurft að stytta það, en við Helgi urð-
um bæði ægilega móðguð. Ég var
líka soldið móðguð yfir því að Helgi
skyldi ekki fá að vera á forsíðunni,
heldur var þar Baltasar Kormákur,
sem þá var á leið í framboð,“ segir
Þórunn Hrefna.
„Það hefur alltaf farið í taugarnar
á mér þegar ég hef heyrt fólk brigsla
Helga um rugl og geðveiki, vegna
þess að ég hef sjaldan hitt mann
sem orkaði á mig sem svo heil-
steyptur karakter og gegnheill í góð-
mennsku sinni.
Þegar ég kom í heimsókn bar
hann sífellt í mig kræsingar, var bú-
inn að kaupa handa mér malt, nýtt
brauð með osti og vínarbrauð og
allt skar hann og sneiddi ofan í mig
af stakri umhyggju. Hann talaði við
mig alveg eins og jafningja, þó að
ég væri ansi blaut á bakvið eyrun,
og feministi var hann fram í fingur-
góma, kallaði konu sína „Jóhönnu,
félaga sinn“, og sagði að Birna Þórð-
ardóttir væri „ágætur náungi“. Ég
lánaði honum nokkrar bækur Þór-
bergs, sem hann átti ekki sjálfur, og
kom nokkuð spánskt fyrir sjónir að
bækurnar fékk ég til baka með at-
hugasemdum á spássíu, skrifuðum
með blýanti: „Sjá, sam-farir Þor-
bergs við fraukuna í kirkjugarðin-
um“...“
Staðfastur mótmælandi
„Mér hlýnar alltaf að innan þegar ég
hugsa til Helga og fæ eina ákveðna
mynd upp í hugann: Eitt vetrar-
kvöld höfðum við spjallað lengi og
ég kvaddi hann í nokkrum flýti þar
sem spölur var í strætóskýlið og ég
þurfti að ná síðasta strætó heim. Í
skýlinu hafði ég setið litla stund
þegar ég heyrði ægilegan blástur og
stunur sem bentu til þess að í ná-
grenninu væri manneskja sem ætti
mjög örðugt með að ná andanum.
Ég leit upp og sá þá Helga koma á
harðahlaupum í áttina til mín, eld-
rauðan í framan, másandi og blás-
andi. Hann veifaði einhverju klæð-
isplaggi sem ég sá ekki í fyrstu hvað
var, og stundi upp: „Þú...gleymdir...
treflinum þínum...vina mín!“
Mér finnst þetta lýsa svo fögru
innræti. Flestir hefðu nú bara leyft
treflinum að eiga sig og sagt mér að
sækja hann þegar ég kæmi næst, en
Helgi vílaði ekki fyrir sér að hlaupa
hjartveikur og gamall, út í hálku og
myrkur, til að leggja sitt af mörkum,
svo að mér yrði ekki kalt.
Sem mótmælandi var hann stað-
fastur, vildi gera hreint fyrir sínum
dyrum, og hann minnir okkur hin
vonandi á hversu mikilvægt hvað
það er fyrir allar manneskjur að
leggja sitt af mörkum - í baráttunni
fyrir því að gera heiminn að örlítið
betri stað,“ segir Þórunn Hrefna.
Þetta bölvaða líf
Helgi þoldi ekki ranglæti og eftir því
sem á leið beindi hann mótmælum
sínum ekki aðeins gegn þeim rang-
indum sem hann taldi sig beittan
og lét sig til dæmis mannréttindi
og stríðsbrölt Bandaríkjamanna
varða. Sú heimsmynd sem blasti
við Helga var heldur ekki til þess
falinn að auka tiltrú hans á himna-
fjölskylduna. „Það vita allir menn
sem ekki hafa eintómt hey í haus-
num að það er enginn guð til. Enda
væri hann argasti óþokki sem sög-
ur fara ef hann væri til. Ég hef orð-
ið vitni að því að hann reyndi ekki
að hindra þær tvær heimsstyrjald-
ir sem ég hef lifað. Þetta bölvaða líf
er eintóm helvítis vitfirring,“ sagði
Helgi í Fréttablaðinu 2003.
Árið 1997 spurði Þórunn Hrefna
Helga hvort hann væri bitur gam-
all maður og ekki stóð á heiðar-
legu svari frekar en venjulega: „Já,
það er ég. Hver getur verið glaður á
þessari djöfuls Jörð?“
Þórunn Hrefna spurði Helga
einnig hvort ekki væri hætta á því
að að honum látnum yrði hann
„borinn í guðshús og þér holað nið-
ur í vígðri mold einsog öllum öðr-
um?“
„Fyrir mörgum árum skrifaði ég
niður hvað ég vil láta gera við mig
dauðan,“ sagði Helgi þá. „Ég lakk-
aði það bréf og festi það í lokið á
koffortinu mínu. Svo skrifaði ég
sjö mönnum, kunningjum mínum
og ættingjum, og bað þá að kíkja
á kistulokið þegar ég væri dauð-
ur. Enginn þeirra ansaði mér, svo
ég geri ekki ráð fyrir að þeir ætli að
sinna mér nokkuð með það.“
Helgi sagði í viðtalinu við Þór-
unni Hrefnu að það væri svívirðing
við sig „sem hugsandi skepnu að
það sé skráð í einu persónuheim-
ild mína að ég viðurkenni þessi
andskotans ósköp,“ og vísaði þar
til skírnarsáttmálans. Honum ent-
ist ekki ævin til þess að fá sáttmál-
anum rift og eins og Stefán Pálsson
bendir á hér til hliðar þykir mörgum
sú staðreynd kirkjunni til minnk-
unnar. Ætla má að vel flestir úr hópi
þeirra rúmlega 24.000 einstaklinga
sem hafa gengið til liðs við Face-
book-hóp sem vill minnisvarða um
Helga á horni á Langholtsvegar og
Holtavegar taki undir með Stefáni
þótt óneitanlega skjóti það eilítið
skökku við að mótmælandinn stað-
fasti sem stóð meira og minna alltaf
einn með skiltin sín í baráttu sinni
skuli ekki fá allan þennan fjölda að
baki sér fyrr en eftir að hann kveður
þennan heim.
“Það hefur alltaf farið
í taugarnar á mér
þegar ég hef heyrt
fólk brigsla Helga um
rugl og geðveiki,”
Þórarinn ÞórarinSSon og
Baldur guðmundSSon Skrifa
blaðamenn skrifa: toti@dv.is og baldur@dv.is
Hrópandinn í eyðimörkinni „Ég ætla ekki að hætta fyrr en ég hef hreinsað
persónu mína af glæpaverkum ríkisvaldsins á mér og því forkastanlega ofbeldi sem
ég hef engar bætur fengið fyrir. Ég hef verið handtekinn svo tugum skipta skiptir.
Tukthúsaður og engar bætur fengið fyrir það,“ sagði Helgi í Fréttablaðinu 2003.