Dagblaðið Vísir - DV - 11.09.2009, Blaðsíða 30

u m h e l g i n a
FimmFöld sala
Sala á sýningar Þjóðleikhússins á nýju leikári hefur farið mjög vel af stað og hefur
salan á opnum kortum nú fimmfaldast miðað við sama tíma í fyrra. Aldrei hafa
heldur fleiri gestir mætt á opnum degi leikhússins sem haldinn var fyrir skömmu.
Þetta kemur fram í tilkynningu frá Þjóðleikhúsinu. Borgarleikhúsið segir sölu á
áskriftarkortum þar á bæ líka hafa verið afar góða og því útlit fyrir að þrátt fyrir
efnahagsþrengingar hyggist Íslendingar sækja í leikhús í vetur sem aldrei fyrr.
Á barnaskólaárum mínum norður á
Akureyri fyrir margt löngu hafði ég,
eins og margir aðrir krakkar, nokkra
atvinnu af því að bera út og selja
blöð, þ. á m. Morgunblaðið. Þessi
atvinna þótti bæði hagkvæm og
menntandi. Við fengum laun, sem
marga munaði um, fengum eintak af
blöðunum, sem heimilið gat þá spar-
að sér að kaupa, og þau okkar, sem á
annað borð nenntu að lesa dagblöð,
gátu aflað sér þekkingar og fróðleiks
um þjóðmálin og það sem var að ger-
ast í heiminum. Sá fróðleikur komst
þó til skila með ýmsum hætti. Einn
daginn vorum við tveir strákar mætt-
ir á afgreiðslu Morgunblaðsins að
sækja blöð til að bera út. Félagi minn
var mikið hugsi og þegar við vorum
komnir út á götu leit hann alvarleg-
ur á mig og sagði: „Veistu af hvaða
fólki er mest í heiminum?“ Ég var nú
ekki viss um það, en hélt að það hlytu
að vera Kínverjar. „Nei,“ sagði hann,
„það eru kommúnistar“. Og svo bætti
hann við: „Ef þú lest Moggann þá
sérðu að það hlýtur að vera. Það eru
drepnir mörg þúsund kommúnistar
úti um allt á hverjum degi, alltaf nóg
eftir og svo eru það eiginlega bara
kommúnistar sem drepa þá.“
Þessi gömlu orðaskipti rifjuðust
upp fyrir mér við lestur Svartbók-
ar kommúnismans, og ég er ekki frá
því að þessi gamli kunningi minn
hafi haft þó nokkuð til síns máls. Í
inngangskafla bókarinnar kemur
fram (bls. 12), að alls hafi hartnær
100 milljónir manna verið drepnar í
löndum kommúnista víða um heim
á tímabilinu frá 1917 og fram um eða
yfir 1990. Sú tala er að vísu engan veg-
inn nákvæm og líklega nær lágmarki
en hámarki. Vitaskuld voru ekki all-
ar þessar 100 milljónir kommúnist-
ar, en fjöldi þeirra var engu að síð-
ur ótrúlega mikill og líkast til hefur
ekki verið hættulegra að ganga í aðra
stjórnmálaflokka, sama hvar í heim-
inum það var.
Þetta geta þó trauðla talist nýj-
ar upplýsingar, a.m.k. ekki fyrir þá
sem hafa fylgst með því, sem rætt
hefur verið og ritað um sögu 20. ald-
ar á undanförnum áratugum. Engu
að síður er þessi tala, 100 milljónir,
ógnarhá og samsvarar því að nærfellt
þriðjungur allra Bandaríkjamanna
hafi fallið fyrir böðulshendi. Í því við-
fangi er þó rétt að taka fram, að hér
eru ekki aðeins taldir þeir, sem voru
beinlínis teknir af lífi, heldur einnig
fólk sem lést í fangelsum, vinnubúð-
um og af völdum annarra nauðung-
araðgerða í löndum, sem lutu stjórn
kommúnistaflokka.
Þessi bók, Svartbók kommúnism-
ans, kom fyrst út í Frakklandi árið
1997, og vakti þegar í stað mikla at-
hygli. Hún er metnaðarfullt verk
margra fræðimanna af mörgum
þjóðernum, en rétt er að taka fram,
að bókin er ekki saga kommúnism-
ans eða kommúnistastjórna í heim-
inum á 20. öld. Höfundarnir ein-
skorða frásögn sína við ógnarstjórn
og ógnarverk kommúnista í löndum,
sem þeir stjórnuðu um lengri eða
skemmri tíma og nær sagan til allra
heimsálfa utan Norður-Ameríku
og Eyjaálfu. Að loknum almennum
inngangskafla, sem ber yfirskriftina
„Glæpir kommúnismans“, víkur sög-
unni að einstökum löndum og svæð-
um. Þar er fyrst fjallað um byltinguna
í Rússlandi og þróun mála í Sovét-
ríkjunum, og því næst að athöfnum
Sovétmanna í öðrum löndum, þar
sem þeir komust þó ekki til valda, t.d.
á Spáni á dögum borgarastyrjaldar-
innar þar. Þá er fjallað um Evrópu-
lönd, sem lutu stjórn kommúnista
eftir síðari heimsstyrjöld, og því næst
víkur sögunni að Asíu og loks Róm-
önsku Ameríku og þróunarlöndun-
um. Bókinni lýkur svo með eftirmála
eftir Stéphane Courtois, sem ber hina
viðeigandi yfirskrift „Hvers vegna?“.
Frásögnin af gangi mála í Sovét-
ríkjunum er vitaskuld rækilegust. Um
þá sögu hefur víða verið fjallað áður
og fátt kemur lesendum, sem fylgst
hafa með söguskrifum um þessi mál,
verulega á óvart. Tvennt vakti mesta
athygli mína í þessum hluta bókar-
innar. Í fyrsta lagi, hve margir og ólík-
ir hópar andstæðinga bolsévika voru
í borgarastríðinu á árunum 1918–
1921. Söguritarar hafa löngum haft
tilhneigingu til að steypa andstæð-
ingum bolsévika saman í eitt og kalla
einu nafni hvítliða, en hér er sýnt
fram á, m.a. með stuðningi af heim-
ildum, sem ekki urðu aðgengilegar
fræðimönnum fyrr en eftir fall Sovét-
ríkjanna, að andstæðingar bolsévika
voru sundurleitur hópur og margir
þeirra voru í sjálfu sér ekki andstæð-
ingar byltingarinnar sem slíkrar og
vildu ekkert með hina eiginlegu hvít-
liða hafa, þótt þeir vildu ekki heldur
lúta stjórn bolsévika í einu og öllu.
Í annan stað er athyglisvert, hve
mikla áherslu bókarhöfundar, sem
margir eru vinstrisinnaðir mennta-
menn, leggja á að Lenín hafi verið
upphafsmaður og helsti hugmynda-
fræðingur ógnarstjórnar bolsévika.
Í þessu efni er einnig byggt á skjal-
legum heimildum, sem ekki urðu
tiltækar sagnfræðingum fyrr en eft-
ir 1991. Þessi skoðun á Lenin geng-
ur hins vegar í berhögg við það, sem
sósíalistar og kommúnistar héldu
lengi fram, ekki síst eftir hina frægu
„leyniræðu“ Nikita Krústjoffs árið
1956, að allar hreinsanir, mannrétt-
indabrot og böðulsskapur hafi ver-
ið Stalín og hans kónum að kenna.
Lenin hafi verið miklu betri mað-
ur og hefði hann lifað lengur, hefðu
mörg hermdarverk Stalíns aldrei átt
sér stað.
Kaflarnir um önnur lönd og álfur
eru ekki síður fróðlegir – og hrika-
legir – aflestrar en sá um Sovétríkin.
Saga kommúnismans í Asíu, Afríku
og Rómönsku Ameríku er ekki síður
blóði drifin en í Evrópu, en sjálfum
þótti mér þó forvitnilegast að lesa um
þróun mála í Austur- og Mið-Evrópu
á árunum eftir síðari heimsstyrjöld,
einkum í Ungverjalandi, Póllandi og
Tékkóslóvakíu.
Svartbók kommúnismans er löngu
orðin klassískt verk í evrópskri sögu-
ritun síðustu áratuga. Af þeim sökum
er mikill fengur að útgáfu bókarinnar
á íslensku. Þýðing Hannesar Hólm-
steins Gissurarsonar er slétt og felld,
á köflum ljómandi góð en á stöku
stað er eins og þýðandann hafi þrot-
ið örendið og textinn verður óttalega
flatur og nánast leiðinlegur aflestrar.
Það þarf þó varla að koma á óvart,
það er mikið eljuverk að þýða þetta
mikla rit og víst þarf mikið úthald til
að halda dampi allan tímann.
Allir þeir, sem áhuga hafa á sögu
20. aldar, ættu að lesa þessa bók og
þá sérstaklega sagnfræðingar og
nemendur í sagnfræði. Það skal hins
vegar tekið skýrt fram, að margt í
bókinni er ekki fyrir viðkvæmar sálir,
og síst fyrir svefninn.
Jón Þ. Þór
ljót er sú saga
30 Föstudagur 11. september 2009 Fókus
Svartbók
kommúniSmanS
Glæpir, ofsóknir, kúGun
Höfundar: stéphane Courtois, nicolas
Werth, Jean-louis panné, Andrzej
paczkowski, karel Bartosek, Jean-louis
Margolin
Ritstjóri íslensku útgáfunnar og
þýðandi: Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
Útgefandi: Háskólaútgáfan
bækur
Lenín ávarpar mannfjöldann
Greinarhöfundi finnst athyglis-
vert hve mikla áherslu bókarhöf-
undar, sem margir eru vinstri-
sinnaðir menntamenn, leggja á
að lenín hafi verið upphafsmað-
ur og helsti hugmyndafræðingur
ógnarstjórnar bolsévika.