Dagblaðið Vísir - DV - 21.05.2010, Blaðsíða 19

um eins og þegar menn skilja eft-
ir kúkinn sinn í klósettinu. Banka-
stjórarnir sturtuðu þessu svo niður
til almennings, hann fékk súpuna
án þess að vera sagt að gjöra svo
vel. Þetta heitir á fínu fræðimáli af-
skriftir, gengisfellingar, hagræðingar
í þágu almennings. Hér hafði ekk-
ert gerzt og þeir stóru héldu áfram
að standa undir undir þjóðfélaginu
í nýjum skrúða. Voru þessir menn
þurfalingar? Það skulu lesendur
dæma um.
Erfiðir morgnar
Hér lýsir Halldór vonleysinu sem
greip menn áður en þeir fóru út á
morgnana í leit að vinnu. Oft komu
tímar þar sem enga vinnu var að fá
um langan tíma. Hér er gripið niður
í frásögn Halldórs frá einum slíkum
morgni:
Klukkan hringir, ég hrekk við og
lít á hana, jú þetta stemmir, hún er að
verða 5. Það kemur nefnilega fyrir að
hún hringir ekki á réttum tíma, dálít-
ið hál eins og kvenkyn getur verið og
á að vera. Myrkrið grúfir yfir eins og
gríma. Norðanbeljandinn gnauðar á
gluggunum og kjassar frostrósirnar á
sína vísu. Það dugir lítt að hika, svo
ég skauzt framúr og hyssa upp um
mig buxurnar. Svo tíni ég utan á mig
það sem ég á helzt til skjóls.
Flestir áttu fátt skjólfata á þeim
árum, úlpur engar, þótti gott ef menn
áttu sjóstakk. Var annars ekki bezt
að sleppa því að fara í dag, láta slag
tanda, ekki hillti undir neina vinnu
í gærkvöldi. Þá kvað við önnur rödd:
Ertu nú að gefa frá þér, bölvaður ræf-
illinn, hvað ætlarðu fólkinu að borða
á morgun? – síðan sýp ég bölvandi úr
kaffibollanum og snarast út.
FRÉTTIR 21. maí 2010 FÖSTUDAGUR 19
SKULDUNUM STURTAÐ
BEINT TIL ALMENNINGS
Sem sagt, þetta voru skuldakóng-
arnir sem aldrei greiddu
rentur né afborganir,
bara bættu við úttekt-
ina. Svo skildu þeir
þetta eftir í bönkun-
um eins og þegar menn
skilja eftir kúkinn sinn í
klósettinu.
Sonur Halldórs minnist þess þegar hann vaknaði klukkan fimm á morgnana til að
leita að vinnu. Mikil gleði var á heimilinu þegar pabbinn kom skítugur heim. Þá var
hægt að kaupa mat fyrir næstu vikuna.
FÓR ÚT KLUKKAN FIMM Á
MORGNANA Í VINNULEIT
Svanur, sonur Halldórs, hefur ver-
ið leigubílstjóri frá 1. mars árið 1955.
Ein af fyrstu minningum Svans teng-
ist atvinnuleit föður hans á kreppu-
árunum. „Ég man bara eftir því þeg-
ar ég var á fimmta ári þegar pabbi
var að fara niður á eyri klukkan fimm
á morgnana og þramma þar með
hundrað öðrum köllum til að vita
hvort þeir fengju handtak. Við viss-
um það að ef hann var ekki kominn
heim klukkan átta um kvöldið að þá
hefði hann fengið vinnu og þá yrði
nóg að borða næstu viku,“ segir Svan-
ur og á einum stað í bókinni lýsir Hall-
dór gleði sona sinna, Svans og Harðar,
þegar hann kom drulluskítugur heim
að kvöldi:
Þegar ég kom heim á kvöldin,
kölluðu drengirnir: „Pabbi kominn,
pabbi kolsvartur.“ „Mamma, af hverju
liggur svona vel á pabba, er það af
því að hann er svona svartur? Þegar
við erum orðnir stórir ætlum við líka
að vera svartir.“ Þrátt fyrir útganginn
á mér sá ég að konan mín var glöð,
vinnudagur var vonarskíma og röð af
þörfum sem ekki var hægt að komast
undan, hillti uppi í huga okkar.
Þeir sem gengu um atvinnulaus-
ir vissu hvað það var, en kannski
var það létt hjá hlutskipti konunn-
ar sem heima sat, milli vonar og ótta
um hvort maður hennar hefði fengið
handtak. Allir reikningar lokaðir og
kannski ekki biti til næsta máls. Það
er líkast sólargeisla þegar maðurinn
kemur drullugur heim, vonir vakna
um að eitthvað fari að rakna úr með
vinnu, áður ríkti þögnin ein eins og
frostskæni yfir myrkum hyl.
En það er þunnur þrettándi að
gera sér falsvonir dag eftir dag og ár
eftir ár. Hjónin vita hvort í sínu lagi
hvernig allt er, en jafnvel byrgja kvöl-
ina inni, veitti stundarfró. Þau vita
að sundin eru að lokast og þá er ekki
annað eftir en gangur til Golgata bæj-
arins og þá rofna öll bönd.
Ólýsanlega mikill
jafnaðarmaður
Halldór var alla tíð mjög pólitísk-
ur. „Hann var á vinstrikantinum alla
tíð og hélt ávallt tryggð við skoðanir
sínar. Hann var afskaplega réttsýnn
og svo mikill jafnaðarmaður í sér að
það var eiginlega ólýsanlegt,“ segir
Svanur en faðir hans skrifaði um ára-
bil greinar í dagblöð. „Hann skrifaði í
mörg ár blaðagreinar undir dulnefni,
því á þessum árum fengu menn sem
höfðu sterka réttlætiskennd og skoð-
anir, ekki vinnu. Hann skrifaði undir
nafninu Göngu-Hrólfur.“
Ætti að vera skyldulesning
Svanur segir föður sinn hafa alla
tíð látið sig þá sem minna mega sín
varða. „Í bókinni kemur vel fram
hvernig lífsbaráttan var á þessum
árum. Ástandið lagaðist þegar her-
inn kom, þá fengu allir nóga vinnu
og þá voru menn svo soltnir í vinnu
að þeim fannst það synd að geta
ekki vakað í 24 tíma,“ segir Svan-
ur og hann gefur ekki mikið fyrir þá
kreppu sem nú er talað um. „Það er
ekki kreppa á meðan fólk mokar góð-
um mat á diskinn sinn og borðar ekki
nema helminginn – hinn helmingur-
inn fer í ruslið,“ segir Svanur og bætir
við: „En hitt er annað mál að bókin
hans pabba segir vel frá þeim erfið-
leikum sem fólk upplifði á þessum
árum. Það var einn farþegi í bíln-
um hjá mér fyrir ekki svo löngu sem
sagði að bókin ætti að vera skyldu-
lesning í grunnskólum landsins.“
JÓHANNES KR. KRISTJÁNSSON
blaðamaður skrifar: johanneskr@dv.is
Hann var afskap-lega réttsýnn og
svo mikill jafnaðarmað-
ur í sér að það var eigin-
lega ólýsanlegt.
Sonurinn Svanur
Halldórsson segir
föður sinn ávallt hafa
látið málefni þeirra
sem minna máttu sín í
samfélaginu til sín taka.
Hann man vel eftir föð-
ur sínum í atvinnuleit á
kreppuárunum.
MYND RÓBERT REYNISSON
Þorvaldur Gylfason hagfræðiprófessor segir neyðina hafa verið sárari:
Skýr hliðstæða við nútímann
Í bókinni eru lýsingar á erfiðu lífi
verkafólks á kreppuárunum. Eiga
þessar lýsingar við nú?
„Nei, ekki í sama mæli. Á kreppu-
árunum var engum almannatrygg-
ingum eða atvinnuleysisbótum til að
dreifa. Neyðin var þeim mun sárari.
Samt á mikill fjöldi fólks nú um sárt
að binda af ástæðum sem það ber
ekki sjálft ábyrgð á.“
Á einum stað í bókinni lýs-
ir höfundur því þegar skuldum
skuldakónganna er sturtað niður
til almennings. Var þetta svona á
þessum árum? Má líkja þessu sem
lýst er í bókinni við það sem nú er
að gerast?
„Þetta var svona. Þetta er skýr
hliðstæða við nútímann. Bankarn-
ir afskrifa nú skuldir óreiðumanna
undir leyndarhjúp og ganga um
leið hart fram gegn skilvísu fólki,
sem á minna undir sér.“
Miðað við lýsingarnar á kreppu-
árunum í bókinni – erum við að upp-
lifa alvöru kreppu í dag?
„Lægðin er djúp, en hún er ekki
rétt nefnd kreppa. Atvinnuleysið í
bæjunum var svipað í heimskrepp-
unni á þriðja áratug síðustu aldar
og það er nú miðað við mannafla.
Kreppan þá var mun dýpri úti í heimi.
Atvinnuleysið var miklu meira þar.
En svo er annað. Eftir hrun lækkaði
kaupmáttur þjóðartekna á mann hér
heima niður fyrir Suður-Kóreu. Bilið
fer breikkandi. Það mun með sama
áframhaldi taka Ísland mörg ár að
ná Suður-Kóreu, að ekki sé talað um
Norðurlönd. Þeim mun brýnna er,
að vanrækslunni og vitleysunni linni
á vettvangi stjórnmálanna og víðar.“
Prófessorinn Þorvaldur Gylfason prófessor í hagfræði við Háskóla Íslands segir
engar almannatryggingar eða atvinnuleysisbætur hafa verið við lýði á kreppuárun-
um. Á þeim tíma hafi neyðin verið sárari.