Dagblaðið Vísir - DV - 06.05.2011, Síða 45

Fókus | 45Helgarblað 6.–8. maí 2011
notið þess til þessa dags, að Leik-
félagi Reykjavíkur var gert, samkvæmt
samningi við Reykjavíkurborg, að taka
inn í Borgarleikhúsið sjálfstæða leik-
hópa. Þau voru svo heppin, að Guð-
jón Pedersen, sem þá stýrði leikhús-
inu, tók þeim vel og gaf þeim fyrsta
tækifærið: Rómeó og Júlíu. Síðar kom
Woyzeck og fleiri sýningar í Borgar-
leikhúsinu, en aðeins ein í Þjóðleik-
húsinu til þessa, Hamskiptin. Augljóst
er að það hefur skipt þau sköpum að
geta komið verkum sínum á framfæri
erlendis. Íslenskt leikhús hefur alltaf
liðið fyrir þá miklu einangrun sem
það býr við, fámennið og þröngbýlið;
það eru margir sjúkdómar sem herja
á það, ótti við leikhússtjóra sem sitja
alltof lengi, tilfinnanlegur skortur á
faglegri gagnrýni, svo fátt eitt sé nefnt.
Með aðgangi sínum að breskum leik-
listarheimi hefur Porturunum gefist
kostur á að leggja verk sín í dóm að-
ila sem eiga engra hagsmuna að gæta,
fólki sem er ekki einungis vel mennt-
að og mótað af aldalangri leiklistar-
hefð, heldur getur sagt álit sitt afdrátt-
ar- og umbúðalaust, án þess að þurfa
að hafa áhyggjur af viðbrögðum þeirra
sem dómunum sæta.
Annað sem þau hafa haft gagn og
gróða af, er sá langi líftími sem sýn-
ingum þeirra gefst með því að flytjast
á milli landa. Ég sá Fást þegar hann
var frumsýndur í byrjun síðasta árs og
var ekki nema rétt miðlungi hrifinn,
eins og dómur minn hér í blaðinu var
til vitnis um. Síðan sá ég leikinn aftur
nú snemma á þessu ári og þá hafði
hann verið sýndur bæði á Englandi og
í Þýskalandi í millitíðinni. Á margan
hátt var þetta eins og ný sýning; aug-
ljóst að Gísli Örn, sem var leikstjóri
og lék að þessu sinni ekki með, hafði
breytt ýmsum lausnum, þétt og fág-
að. Þetta er eitt af því sem gerir mann
glaðan í leikhúsinu, að verða vitni að
slíku: að sýningum fari fram í stað þess
að sjúskast og koðna niður, eins og er
því miður alltof algengt bæði hér og
víðar. Ég nefndi þetta í pallborðsum-
ræðunum, sem fram fóru að morgni
dagsins sem Fást var sýndur þarna úti;
eftir sýninguna hitti ég Billington sem
kvaðst hafa séð frumsýninguna á Fást
í London og svo aftur nú í Skt. Péturs-
borg, og ekki færi á milli mála að hún
hefði tekið miklum framförum; jafn-
vægið á milli fimleikanna og allra til-
þrifanna í háloftunum annars vegar
og textans hins vegar hefði verið orðið
þar miklu betra. Ég sé að í fyrrnefnd-
um dómi hans á vef Guardian, eða
öllu heldur frásögn hans af ævintýrum
Skt. Pétursborgar, hefur hann einnig
sérstakt orð á þessu. Og dregur ekkert
úr lofinu á Portarana. Fyrir alla muni,
lesið það sem hann skrifar; það er ekki
oft sem gagnrýnandi á þessu stigi tjáir
sig um íslenska leiklist.
Ekkert að hjá þeim?
Eru þau þá hafin yfir gagnrýni, ekk-
ert sem þau geta gert betur? Jú, jú, það
hefur vel verið hægt að finna að ýmsu
hjá þeim, og er enn. Sýningar þeirra
hafa verið misgóðar, Kommúnan í
Borgarleikhúsinu var til dæmis alls
ekki góð; Ást kunnu ekki allir að meta,
þó ég hefði gaman af henni, en ég
verð þá víst að játa það að ég er alltaf
svoldið veikur fyrir svona tilfinninga-
samri alþýðukómík. Brelluverkið og
fimleikarnir eiga til að yfirskyggja leik-
inn, hið mannlega drama; það hef-
ur ekki aðeins gerst í Fást, fleiri dæmi
má nefna. Ég fann að því í dómi, sem
ég skrifaði um Hamskiptin, þegar þau
voru frumsýnd hér í Þjóðleikhúsinu,
að Gísli Örn hefði verið svo upptekinn
af klifrinu í dauðaatriði bjöllumanns-
ins, að hann hefði ekki mátt vera að
því að túlka dauðastríð persónunnar.
Ég sá sýninguna aftur nú í Skt. Péturs-
borg og mér fannst enn hið sama; ég
skynjaði ekki sjálft andartakið þegar
maðurinn deyr, og því lét atriðið mig
lítt snortinn. Annars áttu þau Gísli Örn
og Nína Dögg þar sums staðar góðan
samleik, rétt eins og á frumsýningunni
hér heima. Gísli Örn taldi í þessu til-
viki ekki eftir sér að leika bæði aðal-
hlutverkið og stjórna sýningunni, en
slíkt vinnulag hefur að langmestu leyti
verið aflagt í leikhúsi nútímans og ekki
að ástæðulausu; fyrir því eru góð list-
ræn rök sem allt leikhúsfólk þekkir
og ekki verða tíunduð hér. Sir Henry
Irving gerði þetta að sönnu og fleiri
stórstirni á hans tíð, en það var á 19.
öld; nú gilda önnur viðmið. Reynslan
hefur kennt okkur – og kennir okkur
stöðugt – að langfarsælast sé að leik-
stjórinn standi sjálfur utan við verkið
og hafi yfir það sem allra besta yfirsýn.
Fástleikurinn er ágætt dæmi um það;
ég er ekki viss um að Gísli Örn hefði
átt eins gott með að endurskoða hann
og betrumbæta, ef hann hefði sjálfur
verið á þeytingi upp um öll rjáfur með
hinum.
Ég er einnig nokkuð viss um að
það hefði bætt verk hópsins, ef hann
hefði náð góðum vinnutengslum við
leikskáld eða kláran dramatúrg; það
hafa sumir mikilhæfir leikstjórar gert
og nægir að benda á samstarf Peters
Stein og Bothos Strauss á sinni tíð.
Leikgerðin á Hamskiptunum leið að
mínum dómi fyrir það hversu fyrir-
sjáanlegt dramað var nánast frá upp-
hafi; hún hefði, trúi ég, grætt eitthvað
á meiri samþjöppun. Í Fástsleiknum
varð textinn einnig heldur beinaber á
köflum, persónur út af fyrir sig dregn-
ar skýrt upp, en grunnar. En það kom
ef til vill ekkert stórlega að sök, nema
helst hjá gamla leikaranum sjálfum
sem gott leikskáld hefði eflaust get-
að gert miklu meira úr; bænamálin í
leikslok voru, svo dæmi sé tekið, ekki
ýkja sannfærandi í munni Þorsteins
Gunnarssonar sem skilaði hlutverk-
inu annars með ágætum og lofsvert af
Gísla Erni að gefa okkur aftur tækifæri
til að njóta listar hans enn á ný. Við
eigum alltof fáa jafn góða karlleikara
í eldri flokki og fásinna að nýta ekki
krafta þeirra betur en gert er.
En hvað sem öllum aðfinnslum
líðum: á stundum sem þessari langar
mann fremur til að bregða hinu betra
en því sem miður hefur farið. Við eig-
um margt að þakka þessum hópi:
þau hafa borið með sér ferskleik inn
í leikhúsið og sá ferskleiki hefur farið
saman við góð fagleg vinnubrögð,
einkum í því sem að leiksviðinu snýr.
Með Rómeó og Júlíu sýndu þau að
sýningar á klassískum verkum GETA
verið skemmtiefni; þau virtust með
henni ná til margra af yngri kynslóð-
inni sem mig grunar sterklega að hafi
Á ÞEIM TÍMA verið tekin að fráfælast
slík verk, eftir alltof margar lélegar og
leiðinlegar útgáfur af leikritum bæði
Shakespeares og Ibsens. Um það gæti
ég nefnt mörg dæmi – alltof mörg – en
sleppi því hér; flestum lesendum mín-
um finnst örugglega nóg vera komið af
leiklistarsögu. Alla hluti þarf að skoða í
sínu samhengi; slíkt er ekki ávallt auð-
velt á líðandi stund; þegar frá líður
veitist það kannski ívið léttar. Það verð
ég þó að segja, að mér finnst leikhúsin,
einkum auðvitað Þjóðleikhúsið, sem á
að hafa alla burði til að gera betur, hafa
verið furðu sein að bregðast við þeirri
ögrun sem í þessu fordæmi unga fólks-
ins hefur falist. En vonandi stendur
það til bóta, eins og svo margt fleira í
þeirri ágætu stofnun.
Og hver verður svo
framtíð þeirra?
Um slíkt er vandi að spá, eins og seg-
ir í kvæðinu. Ætli svarið sé nú ekki
nokkuð mikið undir Gísla Erni sjálf-
um komið, hvort hann kýs að halda
samstarfinu áfram með þeim hætti
sem verið hefur, eða leita á önn-
ur mið. Það var að minnsta kosti á
samstarfsfólki hans og aðstandend-
um að skilja í ágætri umfjöllun um
hann í Ísland í dag fyrr í vikunni. Gísli
Örn er hörkuleikari, það hef ég allt-
af vitað frá því ég sá hann fyrst í líf-
legri sýningu Nemendaleikhússins
á Platonov Tsjekhovs fyrir um ára-
tug. Ég hefði viljað sjá hann mun
oftar á sviði en raunin hefur verið;
ég er í litlum vafa um að hann væri
orðinn enn betri, hefði hann þrosk-
ast í átökum við stærri og bitastæð-
ari hlutverk en hann hefur fengist
við til þessa. Nú standa honum ber-
sýnilega margir vegir færir; hann hef-
ur fengið tilboð erlendis sem margir
myndu öfunda hann af – en, eins og
segir í öðru kvæði, í veröld eru margir
stígir hálir. Sumir stórir leikarar hafa
ekki farið vel út úr maskíneríinu í
Hollý wood, sem hefur að vísu stund-
um verið þeim sjálfum að kenna,
dómgreindarleysi þeirra og græðgi;
dæmi um hið gagnstæða er vel hægt
að nefna. Gísli Örn hefur kosið að
helga sig leikstjórn jafnframt leiknum
og einnig náð að skapa sér nafn sem
slíkur; eftir undirtektum við Fást hans
í Skt. Pétursborg að dæma, ætti síst
að hafa dregið úr þeim möguleikum
hans hjá honum. Hvaða stefnu sem
þessi hæfileikamaður tekur, er ekki
ástæða til annars en að óska honum
velfarnaðar – af heilum huga.
En auðvitað vona ég – eins og ég
held að við öll hljótum að gera – að
við fáum að njóta krafta hans áfram
hér heima. Og að samfélagið – þar
með talin stjórnvöld þjóðarinnar –
skapi honum og samstarfsfólki hans
aðstöðu til að láta drauma sína ræt-
ast. Án þess að þau þurfi að hafa allt-
of miklar fjárhagsáhyggjur; þær hafa
leikið margan góðan leikhúsmann-
inn grátt, bæði hér og annars staðar,
og margur notið þess að losna und-
an þeim. Gott leikhús hefur það allt-
af fram yfir bíómyndirnar að það á
sér rótfestu í tilteknu samfélagi, er
tilraun til samtals og tjáningar á því
sem brennur á borgurunum á líð-
andi stund. Mig myndi ekki langa til
að sjá Vesturport verða svona hátíða-
leikhús sem miðar tilveru sína við
frægð og frama á leiklistarhátíðum
úti um allan heim; dæmi um slíkt eru
kunn og ekki öll aðlaðandi. Er nokkur
hætta á því? Ég heyrði það á sumum
þarna úti í Rússíá, að þeir höfðu orð-
ið fyrir vonbrigðum með að heyra Ís-
lendingana ekki leika á móðurmál-
inu; norsk vinkona mín, sem ég hitti
þarna, sagðist hafa hlakkað svo til að
fá aftur að heyra leikið á íslensku. Ég
stóð að sjálfsögðu með okkar fólki;
benti á að því hefði aldrei tekist að
komast inn á breska markaðinn –
sem hefur svo opnað þeim leið inn
á þann alþjóðlega – ef þau hefðu
bara talað þar á okkar óskiljanlegu
tungu; þau hefðu þá eins getað leik-
ið á velsku eða gelísku sem eru víst
sjaldheyrð mál í Lundúnaleikhúsun-
um. En ég skal síst neita því að ég skil
þetta sjónarmið. Þau Vesturportarar
tala ágæta ensku, enda veit ég að þau
hafa orðið sér úti um góða þjálfun í
því, en það breytir ekki því að þetta er
lært tungutak hjá þeim, ekki það sem
þeim er eiginlegt frá blautu barns-
beini. Og slíkt heyrist. Svo þar hefur
framinn vissulega krafist af þeim
nokkurrar fórnar.
Þegar veisluhöldum er lokið, tekur
hversdagsleikinn við – hversdagsleik-
inn sem í GÓÐU leikhúsi er oftast ein-
hvers konar ævintýri, eða að minnsta
kosti heiðarleg tilraun til að búa til
ævintýri. Og segja einhvern sann-
leik sem máli skiptir. Það er ekki alltaf
auðvelt að láta það tvennt fara saman;
það getum við lært af sögunni eins og
fleira, ef við kærum okkur um. En nú
er vor í lofti; við viljum vera bjartsýn,
þrátt fyrir allt, og horfum fram á veg-
inn. Ný sýning hefur þegar litið sviðs-
ins ljós hjá Vesturporti og um hana
verður fjallað fljótlega hér í blaðinu.
Vesturport stelur senunni
Glöð eftir athöfnina Gísli Örn og Nína Dögg ásamt móður Gísla, Kolbrúnu Högnadóttur.