Dagblaðið Vísir - DV - 16.08.2013, Blaðsíða 26

„Ég er örlagatöffari“
T
il að komast að Veröld
Margrétar Pálu þarf að keyra
að Hafravatni. Hús hennar
er nánast falið í trjágróðri,
það þarf að keyra í gegnum
trjágöng þar til það kemur í ljós.
Þetta er tréhús, reisulegur bústaður
með stórum svölum sem vísa út
að Hafravatni sem er spegilslétt og
speglar gráma himinsins þennan
dag. Hún heldur á litlum rakka sem
hún kynnir fyrir blaðamanni og
ljósmyndara. „Ég er að passa hann,
ég fæ að ala hann upp svona af og til,“
segir hún glettin og lætur það vera
hvort uppeldið fylgi Hjallastefnunni
sem hún er svo ákafur talsmaður
fyrir.
Ást í áratugi
Hún býr ein í sinni Veröld. Hún og
eiginkona hennar eru í fjarbúð.
Margrét Pála í sveitinni og Lilja í
borginni.
Ást Margrétar Pálu og Lilju hef­
ur varað í hátt á þriðja áratug og þótt
þær hafi aldrei efast um ást sína til
hvorrar annarrar hafa þær kosið að
halda hvor sitt heimilið síðustu árin.
Leiðir Margrétar Pálu og
elskunnar hennar, eins og hún
kallar hana, Lilju Sigurðardóttur
rithöfundar, lágu saman fyrst í
Hlaðvarpanum. Þar kom stálpaður
unglingur í heimsókn til móður
sinnar sem var með skrifstofu við
hliðina á Margréti Pálu.
Táldregin
„Okkur mömmu hennar var vel til
vina. Hún var að vinna á skrifstofu
við hliðina á mér í Hlaðvarpanum.
Þá man ég fyrst eftir Lilju þegar hún
kom í heimsókn til móður sinnar,
orðinn stálpaður unglingur. Ég man
að henni varð mjög starsýnt á mig.
Sat og drakk í sig hvert orð sem að ég
lét af munni falla.
Einhverjum tveimur, þremur
árum seinna þá hitti ég hana á
vettvangi Samtakanna 78. Þá er
hún komin úr felum og er svona að
slíta sambúð og ég var á einhverjum
svipuðum stað líka. Við þróuðum
vináttu þrátt fyrir aldursmuninn.
Upp frá því táldró hún mig.
Hreinlega. Því að hún er nærri 15
árum yngri en ég og ég er bara
vinkona mömmu hennar.
Ég hefði aldrei þorað að gefa
henni undir fótinn. En hún táldró
mig. Við vorum alltaf sundur og
saman og ég alltaf að halda mig frá
út af aldursmuninum að ég hugsaði
einn daginn: Hamingjan sanna, hér
er kona sem er bara dásamleg, hún
er skemmtileg, hún er ótrúlega klár.
Ég er skotin í henni, hún er allt sem
ég mundi vilja, nema 15 ár eru að
ganga frá þessu af minni hálfu.
Þá skildi ég að ég var haldin
aldursfordómum og við tókum
ákvörðun; við látum reyna á þetta.
Þetta er eina sambandið sem ég hef
farið í á ævinni sem ég hafði ekki
nokkra trú á að myndi endast. Við
erum búnar að vera saman í 23 ár.“
Vildu bjarga ástinni
Fjarbúð hefur öll einkenni sam­
búðar, en fjarlægir galla sem til­
heyra sameiginlegu heimilishaldi.
Margrét Pála og Lilja verja flestum
frístundum saman og en halda samt
hvor sitt heimilið.
„Þegar 20 árin nálguðust
áttuðum við okkur á því að við vor­
um farnar að vera aðeins of eig­
ingjarnar á hvor aðra. Við vorum
hættar að taka okkur sjálfar rými.
Við sáum að með þessu áfram­
haldi þá myndi þetta enda illa. Sam­
bandið skiptir okkur báðar alltof
miklu máli til þess. Og við ákváðum
að við ætluðum ekki að leyfa okkur
að eyðileggja sambandið. Af því við
höfum aldrei efast um ást okkar til
hvorrar annarrar. Hún hefur verið
grundvöllurinn í lífi okkar á þriðja
áratug. Við ákváðum að fara í fjar­
búð og það var Lilja sem fékk þá frá­
bæru hugmynd. Ég valdi að flytja
upp í sveit. Því það gerist eitthvað
sérstakt í hjartanu á mér þegar ég er
með náttúruna í kringum mig. Enda
er ég alin upp í 415 metra hæð yfir
sjávarmáli. Ég kem af fjöllum,“ segir
hún glettin í fasi.
Vetrarríkið í Hólsfjöllum
Margrét Pála er alin upp í fegurð
Hólsfjalla. Þar er vetrarríki og frost
fer aldrei úr jörðu. Ægifagurt útsýni
til allra átta, þar sem Haugsöræfi og
Dimmafjallgarður eru til austurs og
Herðubreið og allt hálendi Íslands
til suðurs. „Foreldrar mínir voru
með sauðfé, það var ekkert annað
hægt því þarna fer frost aldrei úr
jörðu, það er ekki einu sinni hægt að
rækta þarna kartöflur. Mér leið og
líður enn betur en nokkurs staðar á
fjöllum í friði og endalausu víðsýni.
Ég var að kenna bráðum átta ára
dótturdóttur minni hvernig maður
leggst niður í lyngið til að horfa upp
í loftið. Horfa á skýin og hlusta á
vindinn í lynginu, En fegurðin dugði
ekki foreldrum mínum. Sveitin var
mjög harðbýl og það gat orðið mjög
einmanalegt að búa þarna.“
Flótti af fjöllum
Lífsbaráttan var erfið þótt Margrét
Pála hafi ekki fundið fyrir því sjálf.
Minni æskunnar er blint á þján­
ingar hinna fullorðnu – blessunar­
lega. Hún var átta ára þegar foreldr­
ar hennar tóku sig upp og fluttu í
flýti til Akureyrar. Allt var skilið eftir
og skyndilegur brottflutningurinn
Margréti Pálu mikið áfall. Ástæðuna
vissi hún ekki þá, en hún var erfið
veikindi móður hennar sem veikt­
ist alvarlega af þunglyndi skömmu
eftir barnsburð.
„Þetta var í minni minningu
hið besta líf. En raunveruleikinn
var annar fyrir foreldra mína. Þau
ákveða að bregða búi mjög skyndi­
lega þegar mamma veikist alvar­
lega af þunglyndi. Ég var átta ára
og hún hafði nýlega eignast barn.
Þetta var okkar fjölskylduharm­
leikur og flutningurinn af fjöllum
var ákveðinn flótti. Þetta var brot í
fjölskyldusögunni, því við þurftum
að kveðja allt sem okkur var kært.
Vini okkar á fjöllunum sem reynd­
ust okkur svo vel, náttúruna og
fjölskylduna eins og hún var og
mömmu eins og hún var. Ekkert átti
eftir að vera eins.“
Basl og böl á Akureyri
Fjölskyldan settist að á Akureyri og
þar tók við basl. Faðir hennar þurfti
að framfleyta stórri fjölskyldu og
fjárfesta í nýju húsnæði. Bóndi úr
fjöllunum gerðist verkamaður á
Akur eyri.
„Auðvitað kom ekkert af því sem
við áttum áður aftur. Það kom nýtt í
staðinn. Við fluttumst til Akureyrar.
Þangað hafði elsta systir mín flutt og
við fluttum til hennar.
Akureyri tugtaði mig ærlega til
en reyndist mér líka vel. Akureyri
voru hreinlega útlönd æsku minnar.
Ég var félags fælin úr einangrun­
inni uppi á fjöllum og trúlega feim­
in að eðlisfari og í mikilli vanlíðan
oft út af fjölskyldustöðu okkar. Fjöl­
skylda mín var öðruvísi. Auðvitað
vorum við sárafátæk því foreldrar
mínir seldu ekki jörðina eða húsið
okkar á fjöllum. Þau skildu allt eftir
og byrjuðu upp á nýtt.
Faðir minn fór að vinna sem
verkamaður á Akureyri og bjargaði
sér öðru hverju með því að taka
síldarvertíð. Það var erfitt að vera
gamall bóndi á Akureyri, þurfa að
vinna fyrir stórri fjölskyldu. Byrja
upp á nýtt að fjárfesta í heimili
fyrir fjölskylduna með mömmu
veika. Þetta var erfiður tími fyrir
fjölskylduna.
Akureyri var bölvuð að mörgu
leyti en ég þurfti á því að halda
til að hverfa ekki alveg inn í skel.
Þarna fékk ég frábæra skólagöngu,
ég eignaðist stórkostlegar vinkonur
og fjölskyldur þeirra urðu nánast
eins og aukafjölskyldur mínar. Full
þörf var á því miðað við heimilis­
aðstæður mínar.
Ég fór á kaf í skátastarf sem er
líka ein stór fjölskylda, á heimsvísu.
Niðurstaðan varð að Akureyri
reyndist mér hið besta stjúpforeldri.
Veitti mér margt sem hefur verið
grundvallaratriði í lífi mínu. Ég var
lengi bitur út í Akureyri, ég var þar
unglingur líka – þegar ég skil ekki
tilfinningar mínar eða líkama. Mér
leið afar illa og klíndi þessu öllu á
Akureyri. Ég sagði í hroka mínum
að það væri ekki nóg með að Akur­
eyringar hugsuðu hægt og lifðu
hægt heldur keyrðu þeir líka hægt.“
Í hverfinu sem foreldrar hennar
byggðu upp nýtt líf myndaðist lítið
samfélag sem var þeim stoð. Svo
hafði líka verið á fjöllum þar sem
sveitungar stóðu saman. Margrét
Pála telur móður sína markvisst
hafa reynt að byggja upp tengsl og
vináttu hvert sem hún fór. Það lærði
Margrét Pála af henni.
„Fólkið á fjöllum stóð nær hjarta
okkar en náskyld ættmenni. Móðir
mín fluttist í fámennið á fjöllum
úr Möðrudal sem iðaði af lífi.
Auðvitað vildi mamma byggja upp
sitt umhverfi. Hún eignaðist sínar
frábæru vinkonur í götunni.“
Kleinubakstur um nótt og
blóðug jól
Veikindi móður Margrétar Pálu
ágerðust eftir að þau fluttu til
Akureyrar en fjölskyldan var ekki
tilbúin til að horfast í augu við
veikindin og að hugsanlega væri
eitthvað langtum erfiðara en
þunglyndi á ferðinni. Þunglyndið
á fjöllum var fyrsta lægðin í
geðhvarfasýkinni. Hæðirnar fannst
Margréti Pálu miklu erfiðara að
horfa upp á.
„Þegar mamma var í maníukasti
tók hún þvottinn inn af snúrunni
að nóttu til og braut hann saman
og steikti kleinur úr fleiri kílóum af
hveiti og færði öllum. Svona voru
hennar köst. Það hefur án efa tengst
því að hún fór lítið að heiman. Hún
tók út sína maníu heima og á sínu
nánasta umhverfi.
Við fengum mikið af kleinum
og samanbrotnum þvotti,“ segir
Margrét Pála og brosir hæglátlega.
„Og lengi vel var alltaf sagt: Já,
hún Stína er alltaf svo mikill
dugnaðarforkur. Hún lætur aldrei
verk úr hendi falla.
Margrét Pála Ólafsdóttir er baráttukona sem hefur verið bandamaður barna í áratugi. Sjálf þurfti hún á
hlýjum bandamönnum að halda í æsku. Geðhvarfasýki móður hennar hafði mikil áhrif á fjölskyldulífið, heimilið
var einangrað og Margrét Pála full vanlíðunar. En hún fann sína leið, naut hlýju nágranna, kennara og fjölskyldu
vinkvenna sinna. Í veikindum móður hennar var falin stærsta gjöf lífsins og fræi sáð. Hjallastefnan sem hún
barðist fyrir er í blóma og nú er Margrét Pála í útrás til Afríku og hefur stofnað heimili fyrir munaðarlausar
stúlkur í Tansaníu. Kristjana Guðbrandsdóttir settist niður með Margréti Pálu sem sagði henni af ástinni og
fjarbúð hennar og Lilju Sigurðardóttur, Afríkuþránni og erfiðri æsku.
Kristjana Guðbrandsdóttir
kristjana@dv.is
Viðtal
26 Fólk 16.–18. ágúst 2013 Helgarblað
„Við ákváðum
að fara í fjarbúð
Bernska í skugga geðveiki Geðhvarfasýki móður hennar hafði mikil áhrif á fjölskyldulífið og mótaði barnshugann. Að alast upp við geðræn veikindi felur stundum í sér að taka þátt í blekkingarleik. Það þarf að hlífa þeim veika.