Dagblaðið Vísir - DV - 16.08.2013, Blaðsíða 28

28 Fólk 16.–18. ágúst 2013 Helgarblað
skapa börnum eins góðar aðstæður
og hægt er. Grunnurinn að Hjalla­
stefnunni er bara einlæg löngun
til að hjálpa börnum. Því ég veit að
það skiptir máli að einhvers stað­
ar er hjálpandi hönd. Ég fékk fólk­
ið á Fjöllunum mínum sem hélt
áfram að vera fjölskylda mín þó að
við flyttumst í burtu. Við fengum ná­
grannana og fjölskyldur vinkvenna
minna, ég fékk skátana og kennara
mína sem urðu mér sumir hverjir
stoð. Ég fékk brýr.“
18 ára og dauðhrædd
Átján ára var Margrét Pála orðin
ráðsett kona, með barn undir belti,
nýbúin að skrifa undir kaupsamning
og svo skelfingu lostin að hún
gat varla leitt hugann að eigin til­
finningum.
„Ég var í miðjum menntaskóla
þegar ég varð ófrísk. Ég var aldrei
að deita eins og vinkonur mínar.
Við vorum að rifja upp fyrir nokkru
að þegar þær voru að hafa sig til og
sjæna sig á leiðinni á Sjallann og
gera sig ótrúlega fínar, þá lá ég bara
uppi í sófa og las og spurði: Stelpur
eruð þið ekki að verða búnar?
En svo kynntist ég bara frábærum
náunga og við urðum vinir. Það
þróaðist eins og sambönd þróast.
Ég prófaði að sofa hjá og varð ófrísk.
Mér fannst þetta auðvitað skelfi­
legra en nokkur orð fá lýst. Ég var
dauðhrædd. Það er svo merkilegt
að mamma, sem við vorum alltaf að
hlífa, stóð eins og klettur við hlið mér.
Hún sagði bara: Elskan mín góða, öll
börn eru hamingja þegar þau koma.
Hafðu ekki áhyggjur. Þetta barn er
velkomið til mín hvort sem er að
nóttu eða degi. Og þannig var það.
Við fórum að búa. Ég þurfti að
skaffa peninga. Ég ætlaði ekki að
verða þurfalingur á bænum, svo ég
fór hina akureysku leið. Gifti mig,
keypti íbúð og fór að vinna. Ég var að
daga uppi í menntaskólanum og sá
þetta sem ágæta útgönguleið gagn­
vart tilfinningum mínum og öllum
mínum sálarháska. Það var gott að
við vorum góðir vinir. Rétt rösklega
18 ára var ég komin með mann, búin
að undirrita kaupsamning að íbúð
og komin með barn. Orðin fullorðin,
hræddari en ég þorði að leiða hug­
ann að, og djöflaðist bara einhvern
veginn áfram.“
Ætlaði að verða lögfræðingur
Starf hennar með börnum hófst
fyrir tóma tilviljun. „Ég ætlaði
mér aldrei að vinna með börnum
eða koma nálægt skólakerfinu. Ég
ætlaði að verða rithöfundur. En á
unglingsárunum, þegar ég áttaði
mig á því að það yrði ómögulegt
að framfleyta fjölskyldu með
ritstörfum, ákvað ég að verða
lögfræðingur. Það sem heillaði mig á
því sviði var réttlætishugsunin, þetta
virðist vera kjarni í mér. Að sinna
réttlætis­ og sanngirnismálum.
En síðan bauðst mér vinna í leik­
skóla og þar áttaði ég mig allt í einu
á því að ég þessi feimna stelpa og
hrædda við lífið gat hjálpað börn­
um. Þetta var dagheimili sem þá
hét, aðallega fyrir börn einstæðra
foreldra og illa stæðra.
Ég tjúttaði með þessum krökkum
og knúsaði þau og komst að því
að ég gat gert daginn þeirra betri.
Þegar ég hafði efni á því að halda
áfram námi þá ákvað ég rétt að
taka Fósturskólann til að öðlast
réttindi og hafa skoðun á því hvernig
hlutirnir eru gerðir. Að því loknu
ætlaði ég að dengja mér í alvöru
lífsins, skella mér í lögfræðina
og fara að vinna eins og alvöru
manneskja. En í hvert skipti sem ég
hef ætlað mér að teygja mig eitthvert
í burtu, þá kemur alltaf nýr öngull
og ég hef setið pikkföst síðan. Það er
einhver galdur í þessu – að skynja að
það sé hægt að gera heiminn örlítið
betri fyrir einhvern. Ef það tekst er
ég sátt.“
Rigning og samkynhneigð
fyrir sunnan
Hún fluttist suður, skráði sig
til náms í Fósturskólanum og
gerðist rammpólitísk og virk í öllu
félagsstarfi. Hún átti bara eftir að
greiða úr svolítilli flækju. Nefnilega
að segja foreldrum sínum frá því að
hún væri samkynhneigð.
„Þegar ég kom alfarið úr felum
gagnvart foreldrum mínum var ég
búin að búa með fyrri konu minni
í fjögur ár. Ég var komin úr felum
gagnvart öllum – vinnustaðnum,
vinum og systkinum. Öllum nema
mömmu og pabba.
Ég byrjaði á því að segja föður
mínum frá þessu. Það gerði ég þegar
ég var að skilja við fyrri konuna
mína. Það var erfitt að útskýra að
við værum að skilja þegar hann vissi
ekki einu sinni að við værum saman.
Pabbi vildi ekkert mikið ræða þetta.
Þetta truflaði hann svolítið og hann
sagði: Ræddu þetta ekki við móður
þína.
En ég varð að gera það. Ég hélt
þetta ekki út. Alheimurinn vissi
af samkynhneigð minni en ekki
mamma. Hversu fáránlegir geta
hlutirnir orðið?“
Einn daginn tók Margrét Pála
af skarið. Reif sig upp úr sófanum
og í símann og hugsaði að móðir
hennar geti þá bara fengið enn eitt
þunglyndiskastið.
„Ég hringdi í mömmu og sagði
einfaldlega: Mamma, ég er lesbía.
Ég var búin að hugsa um hvaða
orð ég ætti að nota, hún skildi
örugglega ekki orðið lesbía. Gamla
konan sagði bara: Já, elskan er það?
Er þetta algengt? spurði hún svo. Já,
svaraði ég. Eins og þetta væri nýr
stjórnmálaflokkur.
Já, elskan ertu ánægð með þetta,
líður þér vel? Ég játti því.
Já, elskan sagði hún, hvernig er
annars veðrið hjá ykkur þarna fyrir
sunnan?
Þá var það ekkert flóknara en
það. Rigning og samkynhneigð fyrir
sunnan.
Þannig að þetta er mjög
merkilegt, að þegar virkilega
reyndi á, þá var hún öllum dýpri
og traustari. Svona er lífið, kemur á
óvart, endalaust.“
Frjáls undan áfengisbölinu
Áfengisbölið fylgdi Margréti Pálu
langa hríð með tilheyrandi sulli og
álagi á fjölskylduna. Það var ekki fyrr
en eftir að hún hætti að drekka að
hún byrjaði markvisst að þakka fyrir
sig með því að gera samfélagið betra
með öllum sínum gjörðum.
„Ég hætti að drekka áfengi fyrir
12 árum og þá loksins fór ég að
skilja hvað lífið er gott. Ég var mjög
skemmtileg með víni. En stundum
ekki og það var heila málið. Ég gat
lent í vandræðum með víni, með
tilheyrandi rifrildum og leiðindum.
Ég er mjög aktíf og orkumikil og
notaði áfengi til að róa mig á kvöldin.
Á endanum var drykkjan orðin
það mikil og ég svo leiðinleg að
ég fór í meðferð á Vog. Ég var þar í
tíu daga og fór svo í kvöldmeðferð.
Eftir að ég hætti tók við betra líf. Ég
hugsa um það flesta daga, hvað ég
er lánsöm. Mig langar svo að þakka
fyrir mig á einhvern máta og hef
reynt að gera það alla daga síðan.“
Veiktist af Afríkuþrá
Ein leið Margrétar Pálu til þess að
þakka fyrir sig er að styðja ríkulega
við Hjallastefnuna. Þá hafa hún og
Lilja stofnað munaðarleysingjahæli
í Afríku.
„Leið mín lá til Tansaníu.
Þangað var systir Lilju að flytja
tímabundið með eigin manni sín­
um og eins og sönn sveitakona
vildi ég nota ferðina. Við Lilja vor­
um búnar að vera að skoða sam­
félagið og Tansanía er í raun fyrir­
myndarríki um margt, skólakerfið
er ókeypis, heilsugæslan er fyrir
hendi en skugga ber á allt saman
því þrjár milljónir barna eru mun­
aðarlausar. Það samsvarar því ef 20
þúsund börn væru munaðarlaus á
Íslandi. Ég ákvað að gera eitthvað
fyrir þessi börn. Ég er búin að fara
tvisvar til Tansaníu. Um páskana
fékk ég salmonellusýkingu en það
má nú lækna það og það gengur yfir.
En í næstu ferð á eftir þá veiktist ég
af svonefndri Afríkuþrá. Ólæknandi
ástand, ekkert til við þessu,“ segir
hún og brosir.
Amma Hjallastefnunnar
„Einhverjir munu segja: En er ekki
nóg að gera hjá Hjallastefnunni?
Þá svara ég: Ég er ekki Hjallastefn­
an. Ég er bara amma. En ég er viss
um að ég lyfti einhverjum gunnfána
fyrir aldarfjórðungi og sagði: Hei,
þeir sem eru uppteknir af jafnrétti
og sanngirni og réttlæti, þeir sem
vilja prófa að gera eitthvað sérstak­
lega fyrir stelpur og sérstaklega fyr­
ir stráka, þeir sem vilja hverfa frá
markaðshugmyndinni og fara inn
í sköpun og einfaldleika, þeir sem
vilja gömul íslensk gildi, eins og já­
kvæðan aga og kennslu í samskipt­
um og kærleika þar sem allt samfé­
lagið umfaðmar alla – þeir sem eru
spenntir fyrir þessum hugmyndum,
komið með. Það urðu margir
spenntir fyrir þessum hugmyndum,
en það hefur ekkert með mig að
gera.
Ég hef verið lærimóðir og mentor,
ég verð svolítið feimin þegar ég segi
það upphátt, af því þetta snýst bara
um hugmyndirnar og börnin. Nú
eru yfir 400 manns að sinna börnum
eftir Hjallastefnunni og það finnst
mér frábært.“
Gera mikið fyrir fáa
Stúlknaheimili Margrétar Pálu og
Lilju hýsir 12 stúlkur. Ástæðuna fyrir
því að svo mörg börn eru munaðar­
laus má rekja til alnæmisógnarinn­
ar. „Alnæmi hefur tekið stærsta toll­
inn. Mörg þessara barna hafa misst
foreldra sína úr sjúkdómnum og
sum þeirra eru smituð af HIV. Þess
vegna segir fólk oft ósatt um bak­
grunn barna sem þarf að koma fyrir
á munaðarleysingjaheimilum – af
ótta við að barnið verði ekki tekið.
Við getum ekki bjargað álfunni.
Það eru rosalega margir að gera
lítið fyrir marga. Þetta er djúp setn­
ing sem þýðir að fjölmörg og yfirfull
munaðarleysingjaheimili gefa börn­
um lágmarksfæði, hirða jafnvel ekki
um heilsugæslu fyrir þau en flest fá
þau einhverja lágmarksskólagöngu
í skólum hins opinbera sem þykja
miklu lakari en einkaskólarn­
ir. Við ætlum að fara aðra leið og
gera mikið fyrir fáa. Við erum með
12 stelpur, stefnum á að vera með
16 og þær skulu fá góða menntun
og heilsugæslu. Dóttir mín, sem er
barnahjúkrunarfræðingur, var með
í för í seinni ferðinni. Við táruðumst
báðar þegar læknirinn sagði okkur
að engin stúlknanna væri HIV­já­
kvæð. Auðvitað hefði það engu
breytt um veru þeirra á litla heim­
ilinu okkar, en það gerir bara líf­
ið svo miklu auðveldara. Vandamál
þeirra voru auðleysanleg, augnupp­
skurður, malaría og vannæring. Allt
leysan legt. Við vorum bara þakk­
látar fyrir þetta.“
Víða er að finna bandamenn
Margrét Pála lagði mikið upp úr að
byggja upp tengsl við nágranna í
götunni þar sem stúlknaheimilið
stendur. Það hefur hún lært af ævi
sinni. Víða er að finna bandamenn.
Það þarf bara að byggja brýrnar til
þeirra.
„Við erum í litlu húsi í mjög
afrískri götu. Við héldum veislu fyrir
nágrannana með afrískum mat,
músík og dansi í því skyni að kynn­
ast öllum. Það er þegar orðinn mik­
ill stuðningur við heimilið í götunni.
Ein kona kemur og greiðir stúlkun­
um á hverjum degi, það er heilmikil
og óeigingjörn vinna. Við réðum
tvær ömmur til að annast þær og
fengum matargjafir til heimilisins
frá nágrönnum okkar.“
Þær eru orðnar stærri partur af
nærsamfélaginu í götunni en þær
hefði getað grunað. Fyrir tveimur
vikum lenti nágrannakona þeirra í
bílslysi og fimm ára dóttir hennar
hefur fengið inni á heimilinu.
„Afskaplega sorglegt, við munum
eftir henni úr veislunni. Ein dóttir
götunnar orðin munaðar laus. Hún
er nú á heimilinu flesta daga en sefur
hjá móðursystur sinni. Við erum
því orðnar partur af samfélaginu.
Við förum aldrei úr þessari götu og
úr þessu hverfi. Við erum einmitt
í götu sem minnir mig um margt á
gömlu samfélögin sem ég bjó í og
þáði hjálp frá.“
Flytur ef fjölskyldan vill með
Gæti hún hugsað sér að flytja til
Afríku? „Ef ég fengi dóttur mína með
mér, elskuna mína, tengdasoninn
og öll börnin með mér þá væri ég til
í að flytja til Tansaníu. Á meðan það
er ekki, þá læt ég mér duga að fara í
styttri heimsóknir. Ég mun búa þarna
á hverju ári í einhverja mánuði. Þess­
ar stelpur eru allar komnar inn í
hjartað mitt. Þaðan fer ekkert barn
sem ég hef annast. Þau eru öll þar.
Fjölskylda mágkonu minnar og
svila sem hefur verið úti, er algjör­
lega inni í verkefninu með okkur.
Nokkrir Hjallastefnuskólar hafa
einnig ákveðið að taka þátt í þessu
verkefni. Safna fé í skólasjóðinn
þeirra. Og svo er verndarengillinn
okkar, Mariam Twahir. Móðir svila
míns. Hún er á mínum góða aldri.
Hefur byggt upp líf sitt, sjálfgerð
kona eins og ég lít á sjálfa mig. Við
sendum fjármagnið til hennar og
hún dreifir því. Hún er líka fín fyrir­
mynd fyrir þessar stelpur.“
Alheimssálin er ein
Það er rík hugsun að baki því að
stofna stúlknaheimili. „Við ákváðum
að taka stúlknaheimili, það er eins
og sagt hefur verið, ef þú menntar
dreng þá menntar þú karlmann. Ef
þú menntar stúlku, þá menntar þú
heila fjölskyldu. Ef kona er menntuð,
þá mun hún mennta börnin sín
og hún mun byggja upp samfélag.
Svo er hitt, að stúlkur þurfa meiri
stuðning. Drengir og karlar hafa
meiri tækifæri. Við viljum leggja
okkar af mörkum til þess að þessar
stúlkur muni í framtíðinni hafa
áhrif á þeirra fjölskyldur. Í mínum
djörfustu hugsunum sé ég fyrir
mér að við séum að leggja eitt
sandkorn á vogarskálar þess að
mennta konur fyrir þessa álfu. Ef
margir leggja sandkorn þá mun
það skipta máli. Það hefur aldrei
flögrað að mér að þetta sé svo lítið
verkefni að það skipti ekki máli. Ef
ein stúlka fær tækifæri sem hún
hefði ekki fengið, þá hefur þetta allt
saman skipt máli. Þetta snýst um
„Í maníunni var
allt svo skakkt