Dagblaðið Vísir - DV - 15.04.2014, Síða 28

Útgáfufélag: DV ehf. • Stjórnarformaður: Þorsteinn Guðnason • Ritstjóri: Reynir Traustason • Aðstoðarritstjóri: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir Ritstjórnarfulltrúi: Ingi
Freyr Vilhjálmsson • Umsjónarmaður innblaðs: Viktoría Hermannsdóttir • Umsjónarmaður helgarblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir • Framkvæmdastjóri
og vefstjóri DV.is: Jón Trausti Reynisson • Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir • Umbrot: DV ehf. • Prentun: Landsprent • Dreifing: Árvakur
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéttASkot
512 70 70FR jál S t, ó Háð DAg b l Að DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AðAlnÚmeR
RitStjóRn
áSkRiFtARSími
AUglýSingAR
Sandkorn
28 Umræða Páskablað 15.–22. apríl 2014
Það var martröð Ég elska
góðan mat
Auðvitað er það
óþolandi
Fólk getur
ekkert flutt
Dauðhreinsuð blekkingarsaga
Anna Lísa Finnbogadóttir missti rúm 70 kíló. – DV
M
ér finnst ég hafa verið
blekktur. Ég er alveg sann-
færður um það að staða
Sparisjóðsins í Keflavík
hafi ekki verið eins góð og
hún var sögð vera,“ sagði Karl Sigur-
geirsson, tæplega 70 ára skrifstofu-
maður á Hvammstanga, um þátttöku
sína í stofnfjáraukningu Sparisjóðs
Keflavíkur árið 2007. Karl var einn af
fjölmörgum einstaklingum sem tóku
þátt í stofnfjáraukningu sjóðsins þetta
ár en sambærilegar stofnfjáraukn-
ingar voru einnig í öðrum sparisjóð-
um í landinu. Í aukningunni skuld-
setti Karl sig um milljónir króna til að
kaupa bréf í Sparisjóðnum í Keflavík.
Tilgangur stofnfjáraukninganna
var til að auðvelda stórfelldar fjár-
festingar eignarhaldsfélagsins Kistu
í stærsta hluthafa Kaupþings, Exista.
Í júní árið 2007 keypti Kista, sem
var næststærsti hluthafi Kaupþings,
hlutabréf í Exista fyrir 11,4 milljarða
króna og átti í lok þess árs bréf fyrir um
20 milljarða. Þetta fé var meðal annars
sótt til stofnfjárhafa eins og Karls. Árið
eftir, 2008, var hlutafé Kistu svo auk-
ið um 11 milljarða króna og var það
fé notað til að greiða niður skuldir fé-
lagsins.
Myndin af Kistu sem við höfum er
því þessi: Nokkrir sparisjóðir samein-
ast um fjárfestingu í Exista sem fjár-
mögnuð er með stofnfjáraukningu í
nokkrum sjóðum. Stofnfjárhafar eins
og Karl skuldsetja sig fyrir bréfun-
um og búið er að samtengja Exista og
Kaupþing við sparisjóðina þannig að
sjóðirnir hefðu aldrei getað lifað af fall
bankans. Enda hrundu allir sjóðirnir í
kjölfar bankahrunsins 2008.
Einn af heimildarmönnum DV
orðaði skilning sinn á starfsemi Kistu
með eftirfarandi hætti í samtali við
blaðið: „Kista var aðgöngumiði í partí-
ið fyrir sparisjóðina í gegnum Exista.
Lögð var gríðarleg pressa á sparisjóð-
ina að taka þátt í þessu. Sagt var við þá:
Þið eruð ekki að hugsa um hagsmuni
sparisjóðanna ef þið takið ekki þátt í
þessu. Vissulega högnuðust menn til
að byrja með en menn kunnu sér ekki
hóf og stoppuðu ekki og fóru of langt í
þessu … Menn voru komnir svo langt
út fyrir stofnsamþykktir og grunnhug-
myndafræði sparisjóðanna.“
Þessi saga sparisjóðanna á Íslandi
á árunum fyrir hrun er dramatísk og
oft og tíðum tragísk. Meðferð stjórn-
enda sparisjóðanna á þeim hafði
áhrif á líf fjölmarga í samfélaginu,
meðal annars venjulegs fólks eins og
Karls sem tók þátt í stofnfjáraukningu
þeirra. Sem betur fer þá gerðist það
eftir hrunið að stofnfjárhafarnir sem
skuldsettu sig fyrir bréfunum í sjóðun-
um fyrir hrun þurftu ekki að borga lán-
in til baka enda voru veðin fyrir þeim
yfirleitt í bréfunum sem keypt voru.
Því miður er þessari sögu ekki
gerð fullnægjandi skil í nýútkominni
skýrslu um fall sparisjóðanna. Jafn-
vel þó kostnaðurinn við skýrsluna hafi
verið mikill — rúmar 600 milljónir —
og ritunartíminn langur — tvö og hálft
ár. Skýrslan hefur sína kosti en myndin
sem hún dregur upp af misnotkun og
falli sparisjóðanna er dauðhreinsaðri
en staðreyndir gefa tilefni til. Til dæm-
is er lítið fjallað um stofnfjáraukn-
ingar sparisjóðanna og umfjöllunin
um tengsl stjórnenda Kaupþings við
ráðamenn sparisjóðanna er furðulega
bragðdauf og laus við skýrar niður-
stöður. Raunar las ég niðurstöðukafla
skýrsluhöfunda um starfsemi Kistu
og var litlu nær um hvaða ályktanir
nefndin drægi eftir umfjöllun sína.
Meðal þess mest upplýsandi um
starfsemi Kistu er eftirfarandi kafli í
niðurstöðum nefndarinnar fremst í
skýrslunni: „Raunin varð sú að spari-
sjóðirnir ábyrgðust lán eða tóku á sig
skuldbindingar Kistu. Í því ljósi er
söluhagnaðurinn sem eigendur Kistu
höfðu af því að selja félaginu hluti í
Exista hf. lítill sem enginn, enda báru
þeir á endanum áhættu af félaginu
upp að því marki sem þeir ábyrgð-
ust skuldir þess. Að þessu leyti til var
áhættan ekki eingöngu bundin við
hlutafé sparisjóðanna í félaginu.“
Áhætta sparisjóðanna af Kistu var því
sannarlega mikil.
Þó skýrsluhöfundur ýi að því að
svo kunni að hafa verið að tengsl
Guðmundar Inga Haukssonar, spari-
sjóðsstjóra í SPRON, við stjórnendur
Kaupþings kunni að hafa verið ein
af ástæðunum fyrir því að hagsmun-
ir sparisjóðanna voru tengdir við Ex-
ista og Kaupþing í gegnum Kistu þá er
þessi umfjöllun ekki afgerandi. Guð-
mundur Ingi var fyrrverandi forstjóri
Kaupþings og sat í stjórn hjá Exista
vegna eignarhlutar Kistu í félaginu.
Umtalsverð viðskipti voru svo á milli
sparisjóðanna og Exista, og eins við
stjórnendur Kaupþings, enda var búið
að flétta hagsmuni sjóðanna og bank-
ans rækilega saman. Þann 30. sept-
ember 2008, í bankahruninu sjálfu,
lánaði SPRON til dæmis þrjá milljarða
til Exista.
Forsvarsmenn íslensku bankanna
sáu „fé án hirðis“ í sparisjóðunum
og vildu komast yfir það, sérstaklega
þegar harðna tók á dalnum í efna-
hagskerfinu, líkt og gert var í tilfelli
sumra tryggingafélaga. Auk Kistu þá
urðu aðilar tengdir Glitni líka stórir
eigendur í sparisjóðnum Byr og tóku
við 12 milljarða arðgreiðslu frá sjóðn-
um eftir stofnfjáraukningu í lok árs
2007. Þessir aðilar, eins og til dæmis
FL Group og tengd félög, voru meðal
stærstu skuldara Byrs. Þegar búið var
að mjólka bankakerfið fóru viðskipta-
mennirnir inn í sparisjóðina í leit að
fé. Við efnahagshrunið var ekki lengur
hægt að segja að sparisjóðakerfið væri
aðskilið frá bankakerfinu.
Þessi blekkingar- og spillingarsaga
er hins vegar ekki sögð í skýrslunni
um sparisjóðina og er því miður ósögð
að mestu leyti. Skýrslan um sparisjóð-
ina er því miður takmörkuð og dauð-
hreinsuð. Hún verður ekki sams kon-
ar grundvallarrit um fall þeirra líkt og
skýrslan um hrun viðskiptabankanna.
Auðvitað er þetta synd. Ég segi eins og
Karl: Mér finnst ég hafa verið blekkt-
ur. n
Kristján sloppinn
Kristján Arason, fjárfestir og
handboltakappi, er nú sloppinn
undan þeirri kröfu Kaupþings
að hann greiði persónulega 500
milljónir króna vegna brasks
hans með hlutabréf í Kaup-
þingi þegar hann var þar fram-
kvæmdastjóri. Kristján færði
hlutafé sitt inn í það fræga félag 7
hægri ehf. með samþykki Hreiðars
Más Sigurðssonar, forstjóra bank-
ans. Bréfin urðu verðlaus þegar
bankinn féll. Eftir áralangt þref
hefur Hæstiréttur úrskurðað að
Kristján beri ekki ábyrgð og er
hann þar með sloppinn með sín-
ar persónulegu eigur.
Gleymdur bjargvættur
Framsóknarmenn í Reykjavík
hafa tekið út miklar áhyggjur eftir
að Óskar Bergsson gekk úr skaft-
inu og hætti við að leiða flokk-
inn í Reykjavík. Horft hefur verið
til stórkanóna á borð við Guðna
Ágústsson, sem er ekki spenntur.
Þá mæna framsóknarmenn til
Lilju Alfreðsdóttur
sem þykir líkleg
til að marka sig-
urbraut líkt og
faðir hennar, Al-
freð Þorsteinsson,
gerði. Þó er ekki
hinn augljósi
kandídat, Björn Ingi Hrafnsson,
nefndur en hann leiddi flokkinn
til sigurs á sínum tíma. Gaman-
samur framsóknarmaður sagði
að Björn Ingi nýttist flokknum
betur á Eyjunni.
Jónas mættur
Jónas Garðarsson, formaður Sjó-
mannafélags Reykjavíkur, hefur
verið að fóta sig smám saman í
félagsmálum sjó-
manna eftir að
hann var dæmd-
ur fyrir að hafa
valdið sjóslysi
á sínum tíma.
Hann er í sinni
gömlu stöðu
hjá sjómannafélaginu og sinnir
hagsmunamálum sjómanna af
festu. Þá er hann kominn í stjórn
Hrafnistu, dvalarheimila aldraðra
sjómanna, sem þykir virðingar-
staða og er aðeins veitt þeim sem
eru mikils metnir af sjómönnum.
Fingraför Mikaels
Mikael Torfason, aðalritari 365,
hefur svo sannarlega sett mark
sitt á fréttastofur stöðvanna.
Fréttablaðið þyk-
ir orðið mun
árásarhneigðara
en nokkru sinni
og Vísir fer á
köflum hamför-
um. Frétt Vísis
og Fréttablaðsins
og sorphirðumenn að reyna að
brjótast inn hjá fótboltakapp-
anum Heiðari Helgusyni er rakin
beint til stefnu Mikaels. Og upp-
námið þegar sorphirðumenn
umkringdu fyrirtækið er ekki
það fyrsta á ferli ritstjórans sem
er sagður hinn brattasti vegna
athyglinnar.
Ellen Guðmundsdóttir féll á 11 ára áfengisbindindi. – DV Íbúar á Þingeyri uggandi vegna flutnings Vísis. – DV
„Mér finnst ég hafa
verið blekktur.
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Leiðari
S
íðasta verk Alþingis fyrir
páska var að fjalla um rann-
sóknarskýrslu Alþing-
is um sparisjóðina. Skýr-
slan er efnis mikil og rekur
aðdraganda og orsakir erfiðleika
og falls sjóðanna. Sögu sparisjóð-
anna má rekja aftur til 18. aldar en
fyrsti sparisjóðurinn var stofnaður
í Þýskalandi. Hugmyndafræðin var
sú að hinir efnaminni í samfélaginu
ættu kost á ódýru lánsfé. Þeir þættir
sem voru taldir aðskilja sparisjóði frá
viðskiptabönkum var að sparisjóðir
hefðu fleiri markmið en hámörkun
hagnaðar – til dæmis að styrkja sam-
félag og atvinnulíf á nærsvæði sínu.
Sparisjóðir þróuðust með samfé-
laginu fram á 20. öld en það var fyrst
undir lok hennar að frjálshyggjan fór
að hafa allveruleg áhrif á lagasetn-
ingu, t.d. frjálsa för fjármagns sem
var innleidd hér á landi með EES-
samningnum. Lagaumhverfi spari-
sjóðanna á Íslandi breyttist mjög á
tíunda áratug 20. aldar og árið 2001
var sparisjóðunum veitt lagaheim-
ild til hlutafélagavæðingar sem var
gagnrýnt af mörgum, t.d. fulltrúum
Vinstri grænna. Margir sparisjóð-
ir breyttu sér í hlutafélög í kjölfar-
ið, sérstaklega þeir stærri, glötuðu í
kjölfarið sérstöðu sinni og samein-
uðust viðskiptabönkunum jafnvel.
Aðdragandi hrunsins sýnir vel
hvernig sparisjóðirnir soguðust nið-
ur í sama hyl og viðskiptabankarn-
ir. Lánsfjármagn var sótt á markað
án þess að menn vissu eiginlega í
hvað þeir ætluðu að lána í, sjóð-
irnir misstu hið mikilvæga jarð-
samband sitt og ráðist var í óskyn-
samlegar fjárfestingar, himinháar
fjárhæðir voru greiddar út í arð og
önnur markmið en að ná hámarks-
arði virtust hafa gleymst. Ýmsar
lagabreytingar voru hins vegar gerð-
ar eftir hrun til að skýra og skerpa
ramma fjármálafyrirtækja og koma
í veg fyrir að fjármálafyrirtækin gætu
blásið út eigin efnahag án raunveru-
legra verðmæta.
Mörgum hefur orðið tíðrætt um
að sparisjóðirnir séu barn síns tíma,
stofnaðir á 18. öld, en eigi ekkert er-
indi við 21. öldina. En eru markmið
sparisjóðanna úrelt? Mætti ekki
einmitt þróa markmiðin um banka
með samfélagslegt hlutverk áfram
í takt við 21. öldina og hugmynda-
fræði sjálfbærrar þróunar?
Um allan heim kallar almenning-
ur eftir siðlegum bönkum, ekki síst
eftir efnahagshrunið. Siðlegir bankar
byggja á gagnsæi; að viðskiptavinir
viti til hvers konar starfsemi er lánað.
Siðlegir bankar hafa allar þrjár grunn-
stoðir sjálfbærrar þróunar að leiðar-
ljósi en það eru velferð umhverf-
is, efnahags og samfélags. Víða um
heiminn hafa sprottið upp slíkir sið-
legir bankar, til að mynda á Norður-
löndunum, en þrír slíkir bankar unnu
umhverfisverðlaun Norðurlandaráðs
árið 2010. Í Evrópu hafa margir spari-
sjóðir unnið markvisst að því að þró-
ast yfir í siðlega banka og taka þannig
umhverfismálin upp ásamt samfé-
lags- og efnahagsþróun.
Upphafleg hugsun sparisjóð-
anna var að auka velferð samfé-
lagsins og efnahagslega velferð. Fall
þeirra fólst í því þegar þeir viku af
þessari leið. Lærdómurinn af þessu
er ekki sá að hugsjón sparisjóðanna
sé barn síns tíma heldur einmitt að
það er kominn tími til að endur-
vekja hana og þróa í takt við nýja
tíma. Þar geta stjórnvöld lagt sitt af
mörkum með því að sníða lagara-
mmann þannig að þetta sé ein-
faldara fyrir þá sem eru reiðubún-
ir að taka stökkið. Ég er nokkuð viss
um að það er eftirspurn eftir slíkum
bönkum. n
Gefum gömlum gildum nýtt líf„Um allan heim
kallar almenning-
ur eftir siðlegum bönkum,
ekki síst eftir efnahags-
hrunið.
Katrín Jakobsdóttir
formaður VG
Kjallari
Mynd SIGTryGGur ArI
Sigríður Ingibjörg Ingadóttir segir Alþingi karllægan vinnustað. – DV