Dagblaðið Vísir - DV - 29.08.2014, Síða 25

Umræða 25Helgarblað 29. ágúst–1. september 2014
Íslenskir lífeyrissjóðir – í þágu hverra?
Í
slenska lífeyrissjóðakerfið
skiptir flesta Íslendinga veru­
legu máli á margan hátt. Fyrst
og fremst eru lífeyrissjóðirnir
söfnunarsjóðir íslenskra erfiðis­
manna og haldreipi við starfslok
hvort sem er fyrir aldurs sakir eða
vegna örorku. Lífeyrissjóðirnir taka
virkan þátt á húsnæðislánamarkaði
og hafa lengi verið einn stærsti lán­
veitandinn til húsnæðiskaupa. Líf­
eyrissjóðirnir eru einnig virkir þátt­
takendur á fjárfestingamarkaði og
hafa reyndar aldrei verið jafn fyr­
irferðarmiklir fjárfestar á innlend­
um markaði og nú vegna núver­
andi gjaldeyrishafta. Þannig eiga
lífeyrissjóðirnir um 38% alls hluta­
fjár í skráðum félögum á markaði á
Íslandi.
Áberandi er að lífeyrissjóðirnir
hafa kosið að fjárfesta í félögum
á samkeppnismarkaði. Nefna má
að sjóðirnir eiga nú ráðandi hlut í
báðum stærstu verslunarkeðjun­
um á Íslandi, Högum og Kaupási,
og ráða því yfir um það bil 80% af
matvörumarkaði á landinu. Auk
þess hafa lífeyrissjóðir fjárfest í
olíudreifingarfyrirtækjum svo og í
Icelandair. Fjárfestingar sjóðanna
hafa ekki haft í för með sér sýni­
leg áhrif þeirra á stjórn þeirra fyrir­
tækja sem þeir hafa fjárfest mest í.
Fræðimenn hafa lýst áhyggjum af
því að svo stórir eignaraðilar séu
eins konar „þögulir hluthafar“ og
að eigendaeftirlit sé fjarlægt og
takmarkað. Ekki hefur eignaraðild
sjóðanna heldur leitt til breyttrar
launastefnu innan þeirra stórfyrir­
tækja sem þeir hafa fjárfest mest í
svo séð verði.
Sjóðirnir virðast ekki hafa sett
sér ákveðna eigendastefnu varð­
andi gríðarlegar fjárfestingar sín­
ar. Þannig njóta stjórnendur þeirra
stórfyrirtækja, þar sem sjóðirnir
hafa fjárfest einna mest, enn launa­
kjara sem eru margföld laun þeirra
sjóðfélaga sem er skylt að greiða ið­
gjöld til sjóðanna. Ekki hafa sjóð­
irnir heldur haft áhrif í þá átt inn­
an þeirra verslunarfyrirtækja sem
þeir hafa fjárfest í að verðlag sölu­
vara verslunarfyrirtækjanna fylgi
gengisþróun íslensku krónunnar
sjóðfélögum til hagsbóta. Sá sem
hér skrifar telur reyndar óheppilegt
að lífeyrissjóðir fjárfesti í fyrirtækj­
um á samkeppnismarkaði í þeim
mæli sem hér hefur gerst. Hætta er
á að slíkt skekki samkeppnisstöðu
og auki samþjöppun eins og dæm­
in sanna.
Uppbygging
lífeyrissjóðakerfisins
Á Íslandi eru nú starfandi 26 líf­
eyrissjóðir sem starfa innan vé­
banda Landssamtaka lífeyrissjóða.
Það þýðir að í sjóðunum starfa 26
forstjórar eða forstöðumenn og
að í stjórnum sjóðanna sitja um
130 manns ef að líkum lætur. Hér
er því um að ræða töluvert stórar
skipulagsheildir, töluvert „bákn“.
Heildarrekstrarkostnaður lífeyris­
sjóðanna á síðasta ári nam um 7
milljörðum króna – sjö þúsund
milljónum króna. Stórfelld sam­
eining sjóðanna hlýtur að koma til
álita, bæði vegna rekstrarlegs hag­
ræðis og aukins styrks vegna stærð­
ar. Auk þess mætti nota drjúgan
hluta hagræðingarinnar til að
draga úr skerðingu bótagreiðslna
til sjóðfélaga. Í fljótu bragði mætti
hugsa sér að lífeyrissjóðir á landinu
verði ekki fleiri en fjórir, jafnvel
færri. Það myndi leiða til verulegrar
hagræðingar og aukins rekstrar­
öryggis.
Svo undarlega sem það hljómar
hafa atvinnurekendur drjúg áhrif
í stjórnum lífeyrissjóðanna. Ekki
verður séð hvers vegna það er æski­
legt eða nauðsynlegt. Iðgjöld sjóð­
félaga og mótframlag atvinnu­
veitenda eru hluti umsaminna
launakjara. Ekki taka atvinnurek­
endur þátt í að fara yfir bankareikn­
inga launþega sinna mánaðarlega
þótt þeir greiði þeim laun. Ekki eru
atvinnurekendur heldur líklegir til
að safna réttindum og/eða þiggja
eftirlaun úr viðkomandi sjóðum.
Almennir sjóðfélagar hafa einnig
mjög takmörkuð tækifæri til þess að
hafa áhrif á starfsemi lífeyrissjóða
með beinum hætti t.d. stjórnaraðild
eða með beinni kosningu stjórn­
armanna. Þessu þarf að breyta hið
fyrsta. Auka þarf áhrif hins almenna
sjóðfélaga á stjórn og stefnu þess
sjóðs sem hann borgar til. n
Kjallari
Þorsteinn Sæmundsson
skrifar
„Svo undarlega
sem það hljómar
hafa atvinnurekendur
drjúg áhrif í stjórnum líf-
eyrissjóðanna.
Mynd RóbeRt ReyniSSon
1 Stakk kærustuna: „Svolítið erfitt að átta
sig á honum“ „Hún er bara í rúst.
Hún fær áfallahjálp en verður lengi að
jafna sig. Hún er óstarfhæf, endurupplif-
ir atburðinn og sefur ekki,“ segir náinn
ættingi 22 ára konu sem varð fyrir
fólskulegri árás af hendi sambýlismanns
síns, Daníels Andra Kristjánssonar, nú í
sumar.
44.843 hafa lesið
2 Pilturinn sem var nafngreindur er ein-
hverfur Pilturinn sem Gunnar
Scheving Thorsteinsson, lögreglumaður
sem ákærður hefur verið í LÖKE-málinu
svokallaða, nafngreindi í Facebook-
samskiptum við vin sinn þann 20. ágúst
2012, er einhverfur. Pilturinn var þrettán
ára þegar hann skallaði Gunnar og
hrækti á hann.
13.238 hafa lesið
3 Sér fram á að losna við tæplega 50 kílóa pung
Dan Maurer, 39 ára Bandaríkjamaður,
hefur loksins náð að safna nægu
fjármagni fyrir aðgerð til að láta
fjarlægja punginn sinn. Fæstir karlmenn
kjósa að láta gera það en Maurer hefur
ríka ástæðu til.
10.016 hafa lesið
4 „Hafa sankað að sér slatta af dekkjum“ „Ég
hef vaknað við þessi læti og þeir hafa
reykspólað út götuna hjá mér nokkrum
sinnum,“ segir Kristinn Gíslason Wium,
íbúi í Reykjanesbæ sem hefur hrundið af
stað undirskriftasöfnun þar sem skorað
er á lögreglu að stöðva meinta
reykspólara.
7.315 hafa lesið
5 Ákærður fyrir að skjóta 911 milljónum undan
skatti Sérstakur saksóknari hefur
ákært Birgi Ellert Birgisson, 49 ára
athafnamann, fyrir stórfelld skattsvik
með því að skjóta 911 milljóna hagnaði
af fjármagnsgjörningum undan skatti.
Hagnaðurinn er tilkominn vegna 648
framvirkra samninga, um hlutabréfa- og
gjaldmiðlaviðskipti.
6.580 hafa lesið
Mest lesið
á DV.is
Myndin Litríkt góðgæti Tyrkneskur farandsali hefur sett upp sölubás á Ingólfstorgi og selur þar góðgæti í öllum regnbogans litum frá heimalandinu. Mynd SigtRyggUR ARi
Púðarnir sprungu
Ásdís Rán var með PIP-púða. – Nútíminn
SKÍTT!
Kristinn R. hverfur úr Síðdegisútvarpinu. – DV
Mig langaði til að lifa lengur
eyþór Árni Úlfarsson gekk í gegnum sjálfsskoðun í sumar. – DV