Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 8

Náttúrufræðingurinn
8
Ferðamálastofu6 sýnir að vel hefur
til tekist en tæp 80% erlendra gesta
koma til að upplifa náttúruna.
Hálendið skipar þar mikilvægan
sess, en samkvæmt könnun Ferða-
málastofu7 gista um 15% erlendra
ferðamanna á hálendinu. Tæp 15%
Íslendinga telja hálendið jafnframt
eftirsóknarverðasta svæði landsins
til ferðalaga.8 Samfara aukinni ásókn
ferðamanna hefur verið byggð upp
betri aðstaða á hálendinu og inn-
viðir margra svæða, s.s. vegir, stígar,
salernis- og gistiaðstaða, verið bætt-
ir. Hætt er við að slík uppbygging sé
líkleg til að spilla víðernisupplifun
margra ferðamanna. Rannsóknir
sýna9 að það er einkum fámenni
og fjarvera hins manngerða sem
gerir ferðalög um hálendi Íslands
áhugaverð. Auknum innviðum og
bættu aðgengi fylgir enn fremur
aukinn ferðamannastraumur, sem
ekki síður getur breytt ásýnd svæðis
og minnkað víðernisupplifun gesta.
Ferðamennska umfram ákveðin
mörk getur því haft neikvæð áhrif.
Í könnun frá árinu 2002 kemur
fram að þá þegar var farið að örla á
óánægju gesta í Landmannalaugum
vegna of margra ferðamanna, en
20% aðspurðra gesta voru þá ekki
ánægð með komu sína þangað, fyrst
og fremst vegna fjölda ferðamanna.9
Gera má ráð fyrir að í dag sé þetta
hlutfall hærra. Hin neikvæðu áhrif
geta gert það að verkum að svæði
missa aðdráttarafl sitt og hvergi
er þetta brothættara en einmitt á
hálendinu þar sem náttúran er við-
kvæm og gert er út á ímynd hins
„óspillta“. Þannig bendir margt til
að standa þurfi öðruvísi að málum
en nú er gert; m.a. þurfi að skipu-
leggja hálendið og ferðamennsku
um það mun betur og stýra umferð.
Hálendið er ekki aðeins griðastaður
þeirra sem vilja upplifa kyrrð víð-
ernanna og þýðingarmikil auðlind
fyrir íslenska ferðaþjónustu, heldur
eru á hálendinu jafnframt ríkulegir
orkumöguleikar og uppi eru hug-
myndir um frekari vegagerð sem og
aðra landnotkun. Skipulag hálendis-
ins með tilliti til hagsmuna ferða-
manna og ferðaþjónustunnar er því
nauðsynlegt til að auðlindin rýrni
ekki og haldi gildi sínu um langa
framtíð.10
Hér eru kynntar aðferðir sem
nota má við að skipuleggja víðerni
og friðuð svæði fyrir ferðamennsku
og sagt frá niðurstöðum tilviksrann-
sóknar sem unnin var á Lakasvæð-
inu árið 2007 þar sem umræddum
aðferðum var beitt.11 Rannsóknin
var unnin sem forverkefni að stærra
verkefni þar sem meginmarkmiðið
er að skapa þekkingu sem nýtist
til að móta landnýtingaráætlun
fyrir ferðamennsku á öllu hálendi
Íslands. Í því felst að annars vegar
verði tekið mið af mismunandi for-
sendum þeirra markhópa sem hægt
er að höfða til og ferðaþjónustan
vill ná til og hins vegar tekið tillit
til þess hvers konar ferðamennsku
náttúrlegt og manngert umhverfi
hvers svæðis þolir.
Hagsmunaaðilar ferða-
mennsku á hálendinu
Hálendi Íslands lýtur ekki einni
stjórnsýslu heldur skiptist það á
milli þeirra sveitarfélaga sem að
því liggja. Samvinnunefnd um
miðhálendi Íslands fer með gerð
svæðisskipulags fyrir miðhálendið
og þar er nú í gildi svæðisskipulag
sem staðfest var árið 1999. Þar
kemur fram að megináhersla eigi
að vera á uppbyggingu ferðaþjón-
ustu á jaðarsvæðum hálendisins og
á nokkrum afmörkuðum svæðum í
nánd við aðalfjallvegi.12
Í skipulagsfræðum (e. communi-
cative planning) eru samningar og
samskipti höfð að leiðarljósi við
skipulagsvinnu í sveitarfélögum13
og víða í Evrópu og Bandaríkjun-
um hefur þátttaka almennings
í mótun skipulagsstefnu farið
vaxandi. Hér á landi hafa ýmsar
lagasetningar veitt almenningi rétt
til að gera athugasemdir við fyrir-
hugaðar framkvæmdir, samanber
lög nr. 106/2000 um mat á um-
hverfisáhrifum,14 lög nr. 105/2006
um umhverfismat áætlana15 og lög
nr. 23/2006 um upplýsingarétt um
umhverfismál.16 Þeim sem eiga
hagsmuna að gæta er þannig gert
kleift að koma skoðunum sínum á
framfæri.
Við skipulagningu náttúruvernd-
arsvæða er sérstaklega mikilvægt að
taka tillit til sem flestra hagsmuna-
aðila. Fái hagsmunaaðilar tækifæri
til þess að taka þátt í að skipuleggja
og stjórna náttúruverndarsvæðum
geta þeir komið hagsmunum sínum
á framfæri og eru líklegri til að verða
jákvæðir í garð breytinga. Samráð
allra hagsmunaaðila getur þann-
ig skipt sköpum fyrir velgengni
áfangastaðarins. Á þetta leggja m.a.
2. mynd. Erlendir ferðamenn til Íslands árin 1950–2007. (Útlendingastofnun:
Tölur 1950–2000. Ferðamálastofa: Tölur 2001–2008.) – Foreign tourists in Iceland
1950–2007. (Directorate of Immigration, data 1950–2000. Icelandic Tourist Board,
data 2001–2008).
F
jö
ld
i e
rle
nd
ra
fe
rð
am
an
na
(
þú
s.
)
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010