Gripla - 20.12.2012, Blaðsíða 125
123uPPHAf MÁLDAGABókA oG stjóRnsÝsLu BIskuPA
hét (DI 1, 248; DI 2, 777), en hún var orðin sóknarkirkja 1483 (DI 6, 483).
til er máldagi hennar frá biskupstíð stefáns jónssonar (1491–1518), vel
mögulega eldri að stofni, sem sýnir að hún var þá staður (DI 7, 37–38).
Hvenær á bilinu milli 1362 og 1483 sandfellskirkja var stofnuð er því ekki
vitað.
í kirknatalinu stendur aðeins „í vestmannaeyjum“ og verður það ekki
skilið öðruvísi en átt sé við að þar sé ein kirkja. frá því á fjórtándu
öld voru þær hins vegar tvær, í kirkjubæ og á ofanleiti, og vill svo vel
til að heimildir eru um stofnun þeirrar fyrrnefndu milli 1267 og 1280.
seinna árið gaf Árni Þorláksson skálholtsbiskup Munklífi í Björgvin
kirkjubæjarkirkju, en í gjafabréfinu kemur fram að hún hafi verið stofnuð
með ráði og samþykki jóns rauða erkibiskups, sem kom til stóls síns 1267
(DI 2, 192). varðveittur er máldagi kirkjunnar sem gæti sem best verið
frá þeim tíma, eins og jón sigurðsson taldi (DI 2, 66), en í honum er þó
ekki getið berum orðum um kirkjustofnunina. Af gjafabréfinu er helst
að skilja að kirkjubær hafi orðið prestskyldarkirkja fyrst á seinni hluta
þrettándu aldar, sem útilokar ekki að þar hafi verið útkirkja eða bænhús
áður. Bendir það sterklega til að ofanleiti sé hin upphaflega sóknarkirkja í
vestmannaeyjum sem vísað er til í kirknatalinu (sbr. Matthías Þórðarson
1913, 61–63; jóhann Gunnar ólafsson 1939). ný prestskyld við kirkjubæ
hefur að sama skapi ekki ratað í talið. Þó ber að líta til þess að sóknaskipun
vestmannaeyja var afar óvenjuleg og raunar einstæð, enda ein sókn þótt
kirkjurnar væru tvær og prestarnir tveir. Það er meira að segja hugsanlegt
að engin fjölgun hafi orðið við stofnun kirkjubæjarkirkju ef tveir prestar
þjónuðu áður ofanleitiskirkju, og má því vera að þessi breyting hafi þótt
litlu skipta frá sjónarmiði kontórista í skálholti.
oddgeirshóla vantar í A- og B-gerð kirknatalsins en henni var aukið
við D-gerð, eins og áður greinir. kirkjan sú hafði hinsvegar örugglega
prestskyld frá því á fjórtándu öld og fram á þá sextándu, hið skemmsta,
áður en hún var flutt að Hjálmholti um miðja átjándu öld (Lovsamling
3, 116–117, 197; Annálar 1400–1800 4, 372). elsti máldagi kirkjunnar
er eldri en Vilchinsmáldagi (DI 4, 51–52) og ársettur í fornbréfasafni til
um 1220 (DI 1, 410), en í raun verður ekki annað um hann sagt en að
hann sé líklega elsti máldagi kirkjunnar (vegna ákvæða um söngskyldu).
Munur kvikfjáreignar og ornamenta er minni en svo að ástæða sé til að
ætla að máldaginn sé meira en fáeinum áratugum eldri en Vilchinsbók.