Són - 01.01.2008, Síða 31

LIST Í LOKRUM 31
13 Allr var hann um beinin berr
og blár sem hraunsá renni,
höldum leizt hann hræðilegr
heldr en segja nenni.
Nú er þetta óneitanlega skrautleg lýsing. En er hún ýkjukennd innan
veruleika sögunnar? Hlýtur ekki jötunn af þessari stærð að vera fer-
legur? Og hvernig líta jötnar á annað borð út? Um það eru ekki mjög
greinargóðar heimildir en ljóst er þó að menn hafa talið þá býsna
stórskorna löngu áður en rímnaskáldin tóku til starfa. Í Hymiskviðu
er til dæmis talað um jötun með níu hundruð höfuð.
Í bókmenntalegu samhengi þar sem „eigi lítill“ er talið eðlilegt
orðalag eða fyrirmyndarstíll í lýsingu á risavöxnum jötni kemur ekki
á óvart að lýsing rímnaskáldsins þyki afbrigðileg og ýkjukennd. Ég
hef hins vegar efasemdir um að þetta sé heppileg nálgun. Okkur er
alls ekki skylt að nota prósastíl Snorra Sturlusonar sem mælistiku á
stíl rímnaskálda. Það er ekki nauðsynlegt að líta á kjarnyrði og úr-
drátt Snorra og sumra samtímamanna hans sem hinn eðlilega og
góða stíl en telja það orðalengingar og ýkjur sem ekki samrýmist
þeim viðmiðum. Það eru ekki allar lýsingar ýkjukenndar sem ekki
beita úrdrætti.
Raunar má spyrja hversu heppilegt orðið ýkjur sé til að greina
goðsögur eins og þá sem hér er til umræðu. Með ýkjum er átt við
öfgafullar fullyrðingar sem standast ekki í bókstaflegum skilningi en
hver getur sagt okkur hvað stenst og hvað ekki í raunveruleika
goðsagnarinnar? Eru það ýkjur að Nói hafi komið öllum dýrunum
inn í örkina? Er það stórlega orðum aukið að Jesús hafi mettað fimm
þúsund manns með nokkrum fiskum og brauðum? Eru það ýkjur að
Aþena hafi sprottið úr enni Seifs? Ég held að þeim manni sem færi af
stað með bókmenntagreiningu í þessum stíl yrði fljótlega sagt að hann
hefði misskilið eðli og gildi þessara sagna.
Ég tel að ekki sé rétt að líta á lýsingu rímnanna á Skrými sem ýkjur
heldur sem lið í viðleitni rímnaskáldsins til að fylla á rökréttan hátt út
í beinabera þætti í frásögn Gylfaginningar. Skáldinu hefur þótt „eigi
lítill“ vera rýr lýsing svo að það reynir að gera sér í hugarlund
hvernig gríðarlega stór og ferlegur jötunn gæti litið út. Skáldið hefur
vísast talið lýsingu sína standast innan veruleika sögunnar og ég sé
ekkert sem mælir gegn því.
Hér hefur verið reynt að halda uppi vörnum fyrir einn þátt í
meðferð rímnanna á sögunni en til að fá skýrari hugmynd um vinnu-