Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2007, Qupperneq 15

13
Tímarit um menntarannsóknir, 4. árgangur 2007
Umræður hófust um tengsl tæknilegra
framfara og stærðfræðiþekkingar. Ágúst H.
Bjarnason sagði í blaði sínu Iðunni 1919:
Við eigum fyrir höndum að erja stórt og örðugt
land og gera okkur það undirgefið. Við eigum
eftir að beisla fossa okkar til þess að leiða
ljós og yl yfir landið, til þess að vinna áburð
úr loftinu og knýja allar vélar okkar. Hér þarf
sérfræðing á hverju strái; en enginn kann neitt
í þeim efnum, sem okkur vanhagar mest um ...
Og þó fyllumst við belgingi og yrkjum kvæði
á kvæði ofan um eigin yfirburði og ágæti ...
(Ágúst H. Bjarnason, 1919: 80).
Stærðfræðin kennir manni að hugsa skarpt og
ákveðið án nokkurra vafninga ... (83).
Þar kom að stærðfræðideild var stofnuð við
Menntaskólann í Reykjavík. Mestu munaði um
rök menntamannanna Ágústs H. Bjarnasonar
og þeirra félaga Þorkels Þorkelssonar, síðar
veðurstofustjóra, og stærðfræðingsins dr. Ólafs
Daníelssonar. Ólafur hafði flutt heim með
magisterspróf í stærðfræði árið 1904, en ekki
fengið kennslu við Menntaskólann. Hann ritaði
kennslubók í reikningi árið 1906, Reiknings-
bók, sem átti eftir að hafa mikil áhrif, kenndi
við Kennaraskólann frá stofnun hans árið 1908
og varði doktorsritgerð við Hafnarháskóla árið
1909 (Guðmundur Arnlaugsson og Sigurður
Helgason, 1996). Þeir Ólafur og Þorkell
beittu sér fyrir aukinni stærðfræðikennslu,
annaðhvort í sérstökum skóla eða með stofnun
stærðfræðideildar, og þeim varð að ósk sinni
árið 1919. Rök yfirvalda voru enn sem fyrr
af hagnýtum toga, að sjá landinu fyrir fleiri
verkfræðingum, en dr. Ólafur hafði aðra sýn á
stærðfræði. Hann segir í formála bókar sinnar
Um flatarmyndir (1920):
Jeg þykist hafa orðið þess var, að ýmsum
mentamönnum dylst gersamlega tilgangur
stærðfræðinámsins í skólunum, halda, að
takmark rúmfræðikenslunnar sje eitthvað í
áttina til þess að kenna mönnum að mæla
kálgarða eða túnskika. En þá væri illa
varið löngum tíma og miklu erfiði, og held
jeg fyrir mitt leyti, að betra væri þá að fá
búfræðing til þess að mæla blettinn, en sleppa
stærðfræðináminu í skólunum og losa þannig
marga upprennandi mentamenn við mikið
andstreymi.
... Nei, tilgangurinn ... er sá, að venja nemandann
á þá nákvæmni í hugsun sinni og hugkvæmni
um leið, sem engin önnur kenslugrein æfir
hann í að sama skapi (3–4).
Dr. Ólafur Daníelsson var mikilvirkur
kennslubókahöfundur og mjög áhrifamikill
sem kennari við Menntaskólann um 22 ára
skeið þar til er hann lét af störfum árið 1941.
Hann hafði einnig áhrif á kennslubækur í
reikningi fyrir barnaskólana. Elías Bjarnason
var nemandi Ólafs í Kennaraskólanum. Elías
gaf út kennslubækur í reikningi árin 1927–
1929. Hann segir í formála að hann hafi reynt
að komast hjá tilfinnanlegu ósamræmi við
reikningsbók Ólafs Daníelssonar, sem mest
muni notuð þegar barnaskólanámi er lokið
(Elías Bjarnason, 1927: 2–3). Ennfremur þakkar
hann Ólafi Daníelssyni ýmsar góðar ábendingar
sem hafi orðið bókinni til bóta. Bækur Elíasar
virðast því hafa verið Ólafs Daníelssyni að
skapi. Þær voru valdar til ókeypis dreifingar
eftir að Ríkisútgáfa námsbóka var stofnuð árið
1937.
Landsprófi miðskóla var komið á með
fræðslulögum 1946. Þá voru bækur Ólafs
Daníelssonar, Reikningsbók og Kennslubók í
algebru, tilteknar sem námsefni til prófsins.
Var svo fram til þess að landsprófið var
afnumið árið 1976, en kostur var þó orðinn á
að velja á milli bóka Ólafs og annarra höfunda.
Bækur Elíasar Bjarnasonar í barnaskólum og
bækur Ólafs Daníelssonar til landsprófs voru
grunnnámsefni á Íslandi í um hálfa öld.
Breytingar eftir 1960
Verkefni í reikningsbókum Ólafs Daníelssonar
og Elíasar Bjarnasonar færðust æ fjær þeim
veruleika, sem nemendur ólust upp við,
þegar tímar liðu fram. Þau lýstu horfnum
þjóðfélagsháttum, fólki sem ferðast á bátum
og hestum og verslar með hey og kvikfé, og
vinnukonum sem þiggja laun sín í kjólum
og skóm. Landsprófið staðnaði einnig. Það
var í fyrstu mikil réttarbót fyrir ungmenni
dreifbýlisins að því leyti að það tryggði þeim
greiðari aðgang að langskólanámi en áður, en
prófið var síðar álitið þröskuldur í vegi ungs
Nokkur tímamót í sögu stærðfræðimenntunar