Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2007, Side 60

58
Tímarit um menntarannsóknir, 4. árgangur 2007
fólks. Í ljósi þess má taka undir með Jerome
Bruner (1977) sem segir að menntun þjóni
þeim tilgangi að mennta góða, yfirvegaða
þegna til þátttöku í lýðræðisþjóðfélagi.
Skýrsla UNESCO um nám á 21. öldinni lýsir
í raun með skýrum hætti þeim markmiðum
sem stefna ætti að á öllum skólastigum og
jafnframt í hverju starf kennara er fólgið.
Þeirra er að auka þekkingu og skilning en veita
einstaklingum jafnframt tækifæri til að þroska
skapandi eiginleika og verða færir um að taka
tillit til annarra. Hlutverk kennara í menntun
felst þannig í því að gera nemendur færa um
að meta ólík sjónarmið, draga ályktanir en taka
jafnframt til greina tilfinningar, skoðanir og
skuldbindingar annarra, ýmist einir eða með
öðrum.
Nám nemenda í grunnskólum byggist á því
hvernig kennarar eru undir það búnir að takast
á við starf sitt. Miklar kröfur eru gerðar til
kennarastarfsins og það er margbrotið. Jónas
Pálsson (1978) segir að kennarinn sé haldreipi
skólastarfsins; hann sé ekki aðeins fræðari og
heyrari, heldur sé hann verkstjóri, ráðgjafi og
leiðsögumaður. Ólafur Proppé (1992) segir
að starfið byggist á alþjóðlegri fræðilegri
þekkingu og veruleika þess þjóðfélags sem um
ræðir hverju sinni; kennarar þurfi því að hafa
góð tök á tungumáli og skilning á menningu og
félagslegum veruleika. Kennarar þurfa bæði að
huga að samfélaginu og menningararfinum, en
einnig að nemandanum sem einstaklingi. Nám
nemandans og líðan er hornsteinn starfsins.
Kennarar þurfa því að skapa aðstæður sem
stuðla að frjórri hugsun nemenda, samstarfi og
sjálfstæðum vinnubrögðum, um leið og þeir
efla þekkingu þeirra og skilning.
Ekki er hægt að lýsa starfi kennara án þess
að nefna hve viðhorf þeirra og skilningur
tengist náið allri kennslu. „Tengsl nemenda og
kennara eru líftaug uppeldisstarfsins - af þeim
tekur daglegt starf skólans svip og einkenni“
(Jónas Pálsson, 1978). Hæfni kennara til að
skilja tilfinningar, viðhorf og hegðun nemenda
er stór þáttur í starfi þeirra. Á síðasta áratug
hefur mikilvægi þessa komið skýrar í ljós en
oft áður (Cooper og McIntyre, 1996; Hewitt,
1997; Kristín Aðalsteinsdóttir, 2000 og 2002).
Hlutverk kennara felst í að samtvinna alla þessa
þætti uppeldis og menntunar, leggja mat á
starfið og tengja viðfangsefnin skilningi sínum
á nemendum. Það krefst skipulags, þekkingar,
áhuga, innsæis og mikillar leikni í mannlegum
samskiptum. Ólafur Proppé (1992) leggur á
það áherslu að geti kennarar ekki ráðið fram
úr vandamálum þurfi þeir að vera færir um
að beina málum á aðrar brautir. Viðurkennt er
að ekkert hefur meiri áhrif á einkenni og gæði
skóla og á nám nemenda en eðli þess samstarfs
sem kennarar eiga við fagfólk, nemendur og
foreldra (Bart, 2006).
Jónas Pálsson (1983) telur að sá sem ætli
sér að lýsa kennarastarfinu sé jafnframt
óhjákvæmilega að gera grein fyrir verkefni og
starfsháttum grunnskólans og þar með að kynna
viðhorf sín til helstu markmiða uppeldis og
menntunar. Hlutverk og markmið grunnskóla
sem skilgreint er í Aðalnámskrá grunnskóla
(1999) er í samræmi við alþjóðleg markmið
UNESCO. Fræðimenn (Ólafur J. Proppé,
Sigurjón Mýrdal og Bjarni Daníelsson, 1993)
hafa bent á það að leiðirnar að markmiðum
menntunar séu margþættar og mörg ljón virðist
vera á veginum. Menntastofnanir eða kennarar
eru í raun ekki einráðir um val markmiða og
viðfangsefna. Því er haldið fram að yfirvöld
innleiði umbætur í menntamálum í þeim tilgangi
að tryggja samræmi á milli menntakerfisins og
yfirlýstra markmiða stjórnvalda í efnahags- og
menningarmálum. Þessar miðstýrðu aðgerðir
hafa umbreytt menntastofnunum í tímans
rás og um leið skapað vettvang fyrir nýja
hugmyndafræði. Íslensk menntaumræða er
stöðugt undir áhrifum frá þessum öflum.
Þróun kennaramenntunar hér á landi má
skipta í tímabil eftir ríkjandi menningu og
félagslegum veruleika samfélagsins hverju
sinni. Oft hafa átök orðið milli stjórnvalda og
stjórnenda menntastofnana og annars fagfólks.
Í þeirri glímu hafa álitamál verið mörg, ekki
síst vegna ólíkra viðhorfa ráðamanna og
fagfólksins. Mikilvægt er að skilja þá baráttu,
þróun og árangur sem sagan hefur látið okkur í
té. Til að efla þann skilning verður leitað svara
Að styrkja haldreipi skólastarfsins