Peningamál - 15.05.2013, Qupperneq 15

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
3
•
2
15
Í byrjun árs 2011 höfðu veðlánavextir Seðlabanka Íslands lækkað
um tæplega 14 prósentur í 4,25% frá því að þeir voru hæstir í lok
árs 2008. Þeir hafa síðan hækkað aftur í 6% en virkir vextir bankans,
þ.e. þeir vextir sem mestu skipta fyrir þróun markaðsvaxta nú um
stundir, eru heldur lægri eða um 5,4% og hafa lækkað úr 15% og er
þá miðað við meðaltal vaxta á innlánsreikningum fjármálafyrirtækja
í Seðlabankanum og á 28 daga innstæðubréfum.1
Þrátt fyrir þessa miklu lækkun vaxta Seðlabankans eru vextirnir
enn nokkru hærri en meðal helstu viðskiptalanda. Eins og sjá má á
mynd 1 eru seðlabankavextir í öðrum iðnríkjum nú á bilinu 0,125-
1,5% og hafa ekki hækkað í neinu þeirra síðan um mitt ár 2011 er
þeir tóku að hækka á ný hér á landi. Í þessari rammagrein er leitast
við að skýra af hverju seðlabankavextir eru ekki eins lágir hér á landi
og í nágrannaríkjunum.2
Vextir eru hærri hér á landi en í öðrum iðnríkjum vegna þrálátari
verðbólgu og verðbólguvæntinga ...
Í kjölfar alþjóðlegu fjármálakreppunnar og efnahagskreppunnar sem
fylgdi henni hefur verðbólga haldist lítil meðal flestra iðnríkja. Mæld
verðbólga hefur þó stundum aukist nokkuð í kjölfar hækkunar hrá-
vöru- og olíuverðs en undirliggjandi verðbólga hefur haldist mjög lít-
il. Þetta sést vel á myndum 2 og 3 sem sýna annars vegar verðbólgu
út frá vísitölu neysluverðs og hins vegar kjarnaverðbólgu þar sem
horft er fram hjá sveiflukenndum liðum og liðum sem endurspegla
framboðsáhrif (eins og olíuverð og áhrif óbeinna skatta). Frá upphafi
árs 2009 hefur ársbreyting verðlags sveiflast frá 1½% verðhjöðnun
upp í 3½% verðbólgu í meginþorra ríkjanna. Miðað við miðgildi
ríkjahópsins er mæld verðbólga u.þ.b. 1% um þessar mundir en árs-
breyting verðlags hefur sveiflast frá 1% verðhjöðnun upp í 3% verð-
bólgu. Kjarnaverðbólga hefur hins vegar sveiflast innan mun þrengra
bils eða á bilinu ½-2% í flestum ríkjanna.
Þróunin hér á landi hefur hins vegar verið með öðrum hætti
meginhluta tímabilsins. Ólíkt því sem gerðist í öðrum iðnríkjum,
jókst verðbólga mikið hér á landi í kjölfar fjármálakreppunnar vegna
verulegrar lækkunar á gengi krónunnar og náði hún hámarki í tæp-
lega 19% í ársbyrjun 2009. Hún minnkaði síðan jafnt og þétt og var
komin í tæplega 2% í ársbyrjun 2011 miðað við vísitölu neysluverðs
og í 1% miðað við kjarnaverðbólgu (út frá fastskattakjarnavísitölu
3, þ.e. vísitölu neysluverðs án áhrifa sveiflukenndra matvöruliða,
bensíns, opinberrar þjónustu, raunvaxtakostnaðar húsnæðislána og
óbeinna skatta). Verðbólga jókst síðan aftur í kjölfar mjög ríflegra
launahækkana í tengslum við almenna kjarasamninga sumarið 2011
og var í lok árs 2012 um 4% miðað við vísitölu neysluverðs en 4½%
miðað við kjarnaverðbólgu.
Rammagrein I-1
Af hverju eru
seðlabankavextir hærri
hér á landi en í öðrum
iðnríkjum?
1. Það að virkir vextir bankans endurspegla fremur vexti á innlánsformum Seðlabankans
ræðst af því að lausafjárstaða fjármálakerfisins hefur verið mjög rúm í kjölfar fjár-
málakreppunnar og eftirspurn eftir veðlánum Seðlabankans því mjög takmörkuð. Þessu
var öfugt farið fyrir fjármálakreppuna þegar fjármálakerfið bjó við viðvarandi lausafjár-
skort. Algengara er að fjármálakerfi búi við slíkan skort og því endurspegli útlánsvextir
seðlabanka virka vexti þeirra. Það er þó ekki einhlítt. Þannig er t.d. lausafjárstaða norska
fjármálakerfisins viðvarandi rúm og virkir vextir norska seðlabankans því innlánsvextir.
2. Samanburðurinn á mynd 1 og á öðrum myndum af öðrum iðnríkjum í þessari ramma-
grein sýnir seðlabankavexti í Bandaríkjunum, Bretlandi, á evrusvæðinu, í Kanada,
Japan, Noregi, Sviss og Svíþjóð. Sýnt er miðgildi vaxta og bil hæstu og lægstu vaxta
í samanburðarhópnum. Einnig er sýnt bilið milli fyrsta og þriðja fjórðungs, þ.e. bil
75% landanna í kringum miðgildi. Danmörku er sleppt úr samanburðinum þar sem
vextir danska seðlabankans fylgja í meginatriðum vöxtum Seðlabanka Evrópu vegna
fastgengisstefnu þeirra fyrrnefndu. Til að skerpa enn frekar samanburðinn milli Íslands og
annarra iðnríkja er Ástralíu og Nýja-Sjálandi einnig sleppt þar sem þau lönd hafa sloppið
betur frá alþjóðlegu fjármálakreppunni og því hafa vextir þar verið nokkru nær því sem
hefur verið hér á landi.
Heimildir: Macrobond, Seðlabanki Íslands.
%
Mynd 1
Seðlabankavextir á Íslandi og í nokkrum
öðrum iðnríkjum 2009-2012
Ísland (veðlánavextir)
Ísland (meðaltal innlánsvaxta og vaxta innstæðubréfa)
Miðgildi (fyrir utan Ísland)
Bil hæsta og lægsta gildis
Bil 1. og 3. fjórðungs
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
2009 2010 2011 2012
Heimildir: OECD, Seðlabanki Íslands.
Breyting frá fyrra ári (%)
Mynd 2
Verðbólga á Íslandi og í nokkrum
öðrum iðnríkjum 2009-2012
Verðbólga á Íslandi
Miðgildi (fyrir utan Ísland)
Bil hæsta og lægsta gildis
Bil 1. og 3. fjórðungs
-5
0
5
10
15
20
2009 2010 2011 2012