Peningamál - 15.05.2013, Qupperneq 16

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
3
•
2
16
Verðbólga hefur því verið töluvert meiri hér á landi í kjölfar
fjármálakreppunnar en í öðrum iðnríkjum, ef frá er talið stutt tíma-
bil frá lokum árs 2010 og fram á mitt ár 2011. Þessu til viðbótar
hafa langtímaverðbólguvæntingar verið talsvert hærri hér á landi
en í öðrum iðnríkjum. Eins og sést á mynd 4 hafa væntingar um
verðbólgu eftir 5-10 ár verið á bilinu 4-5% á meginhluta tímabilsins
en hafa verið um 2% í öðrum iðnríkjum.3 Verðbólguvæntingar hér
á landi hafa því verið um 2 prósentum fyrir ofan verðbólgumarkmið
Seðlabanka Íslands en við markmið í öðrum iðnríkjum, þrátt fyrir að
mæld verðbólga þar hafi tímabundið verið fyrir ofan markmiðið.4
Það að langtímaverðbólguvæntingar séu viðvarandi hærri hér á
landi en í nágrannaríkjunum er mikilvæg skýring þess að verðbólga
hefur einnig reynst þrálátari hér. Búist launafólk t.d. við því að verð-
bólga verði viðvarandi um 4-5% næsta áratug, er líklegt að það
muni krefjast launahækkana sem eru í samræmi við þær væntingar.
Launahækkanir umfram getu fyrirtækja hafa síðan í för með sér að
fyrirtækin velta launahækkununum út í verðlag en það viðheldur
verðbólgunni. Fyrirtækin eru sömuleiðis tilbúin til að samþykkja
slíkar launahækkanir þar sem þau búast við að geta hækkað verð af-
urða sinna í takt við hækkun almenns verðlags. Væntingar um meiri
verðbólgu hér en í nágrannaríkjunum fela einnig í sér væntingar um
að gengi krónunnar muni veikjast til lengri tíma gagnvart öðrum
gjaldmiðlum sem aftur hefur í för með sér meiri verðbólgu en ella.5
Háar langtímaverðbólguvæntingar geta því einnig haft í för með sér
að mikil verðbólga festist í sessi vegna viðvarandi þrýstings á gengi
krónunnar.
... þrátt fyrir að tekið sé tillit til meiri samdráttar
efnahagsumsvifa hér á landi
Við samanburð á seðlabankavöxtum á Íslandi og öðrum iðnríkjum
þarf einnig að hafa í huga að þótt verðbólga sé meiri og verðbólgu-
væntingar hærri hér á landi, varð efnahagssamdrátturinn í kjölfar
fjármálakreppunnar meiri hér en í nágrannaríkjunum. Landsfram-
leiðslan hér dróst saman um rúmlega 12% frá hápunkti fyrir fjár-
málakreppuna í árslok 2008 og fram að lágpunkti eftir kreppuna en
um ríflega 5% að jafnaði meðal annarra iðnríkja. Atvinnuleysi jókst
jafnframt töluvert meira hér á landi eða um ríflega 5 prósentur (mið-
að við samræmdan atvinnuleysismælikvarða OECD) en um tæplega
3 prósentur í öðrum iðnríkjum. Meiri verðbólga og harkalegri efna-
hagssamdráttur vegast því á við samanburð á peningastefnunni hér
á landi og í öðrum iðnríkjum.
Einföld leið til að vega saman áhrif þessara þátta á mótun
peningastefnunnar er að skoða vaxtaferil sem fæst út úr svokall-
aðri Taylor-reglu. Algengt er að nota þessa reglu í almennri umræðu
um stjórn peningamála, bæði í almennri fjölmiðlaumræðu og fræði-
3. Notast er við langtímaverðbólguvæntingar út frá könnunum meðal sérfræðinga eða
það sem lesa má út úr vaxtamun verðtryggðra og óverðtryggðra ríkisskuldabréfa. Fyrir
Japan og Sviss er notast við miðgildi verðbólguspáa 6-10 ár fram í tímann frá Consensus
Forecasts. Þar sem þær spár eru einungis birtar á hálfs árs fresti eru ársfjórðungsgögn
búin til með línulegri innreiknun (e. linear interpolate).
4. Formlegt verðbólgumarkmið Englandsbanka, Kanadabanka og sænska seðlabankans
er 2% en þess norska 2,5%. Bandaríski seðlabankinn tók upp formlegt 2% verð-
bólgumarkmið í ársbyrjun 2012 og er miðað við það á öllu tímabilinu hér. Japanski
seðlabankinn hafði sett sér óformlegt 1% markmið um verðbólgu í ársbyrjun 2012 en
tók upp formlegt 2% verðbólgumarkmið í janúar sl. Í þessari rammagrein er miðað við
1% markmiðið þar sem gagnatímabilið nær einungis til ársloka 2012. Evrópski og sviss-
neski seðlabankinn hafa ekki formlegt tölulegt verðbólgumarkmið en hafa verðstöðug-
leika sem meginmarkmið. Seðlabanki Evrópu skilgreinir verðstöðugleika sem verðbólgu
„undir en nálægt“ 2%, en hinn svissneski sem verðbólgu á bilinu 0-2%. Markmið þess
fyrrnefnda er því jafnan túlkað sem 2% og þess síðarnefnda sem 1% og er þeirri hefð
fylgt hér.
5. Raungengið leitar til lengri tíma í jafnvægisgildi sitt óháð þróun innlendrar verðbólgu. Sé
verðbólga meiri innanlands en erlendis, þarf því nafngengi krónunnar að lækka til lengri
tíma sem nemur nokkurn veginn mismun innlendrar og erlendrar verðbólgu.
Heimildir: Macrobond, Noregsbanki, Seðlabanki Íslands.
Breyting frá fyrra ári (%)
Mynd 3
Kjarnaverðbólga á Íslandi og í
nokkrum öðrum iðnríkjum 2009-2012
Verðbólga á Íslandi
Miðgildi (fyrir utan Ísland)
Bil hæsta og lægsta gildis
Bil 1. og 3. fjórðungs
-5
0
5
10
15
20
2009 2010 2011 2012
1. Ísland (5 ár eftir 5 ár, skbr.markaður), Bandaríkin (eftir 30 ár, skbr.
markaður), Bretland (eftir 3 ár, spá sérfræðinga), evrusvæðið (eftir 3-4
ár, spá sérfræðinga), Japan (Consensus Forecasts, 6-10 ára), Kanada
(til langs tíma, skbr.markaður), Noregur (eftir 5 ár, spá sérfræðinga),
Sviss (Consensus Forecasts, 6-10 ára) og Svíþjóð (eftir 5 ár, spá sér-
fræðinga).
Heimildir: Consensus Forecasts, Macrobond, Seðlabanki Íslands,
viðkomandi seðlabankar.
%
Mynd 4
Langtímaverðbólguvæntingar á Íslandi og
í nokkrum öðrum iðnríkjum 2009-20121
Ísland
Miðgildi (fyrir utan Ísland)
Bil hæsta og lægsta gildis
Bil 1. og 3. fjórðungs
0
1
2
3
4
5
6
2009 2010 2011 2012