Skírnir - 01.01.1976, Blaðsíða 236

234 SVEINBJÖRN RAFNSSON SKÍRNIR
„Höfðá“ að hafa eytt bæi. Einar Ólafur Sveinsson hefur bent
á hvernig á sú sem nefnd er „Grímsá“ í frásögnum Landnámu
virðist hafa skipt um nafn á tólftu öld, og nefnist þá „Höfðá“.36
Nærri má geta að breytingar á vötnum, líklega hlaup, hafi vald-
ið nafnbreytingu, en líklegt má telja að ár þessar hafi runnið
á svipuðum slóðum og Múlakvísl nú.
í Landnámu er greint frá Kerlingarfirði og sagt að liann sé
nú horfinn, „þar er nu Haufdarsanndur“.87 Nafnaskiptin úr
Grímsá í Höfðá hafa orðið snemma. Einar Ólafur Sveinsson
telur ekki ólíklegt að Kötlugos hafi orðið fyrir fyrsta ritunar-
tíma Landnámu. Varla er unnt að telja að bendingin um Kötlu-
hlaup í Landnámu eigi við Höfðárhlaupið sem talað er um í
Þorláks sögu nálægt árinu 1179. Landnáma á bersýnilega við
eldra hlaup.
í riti mínu um Landnámu reyndi ég að hnykkja enn betur
á þessum rökum. Frásagnir í sambandi við landnámsmennina
Llrafn Hafnarlykil og Molda-Gnúp um eldsuppkomu og jarð-
eld sem runnið hafi ofan í Álftaver bera vott um gamalt Kötlu-
gos. Virðist mér sem frásagnir í riti Adams frá Brimum, forn-
þýska kvæðinu Meregarto og ritkorninu Insule Britannice bendi
til vitneskju um eldgos undir jökli á íslandi á elleftu öld.38
Orðalag Landnámu um jarðeld í landnámi Molda-Gnúps þarf
ekki endilega að skilja sem rennandi hraun af völdum jarðelds
fremur en rennandi vatn og jakahrannir af völdum jarðelds.
Þessi vitnisburður Landnámu um Kötlugos er jákvæður og
bendir til liás aldurs Landnámu. Framhjá þessum vitnisburði
verður ekki litið.
Víkjum þá að því þegar ekki er sagt frá miklum náttúru-
liamförum sem mikill hluti landsmanna verður var við. Það er
þá ekki alltaf ljóst livort heimild sem ekki minnist á atburði
sé eldri eða yngri en atburðirnir. Það er komið undir því hvers
eðlis heimildin er hvort unnt er að skera úr því með nokkurri
vissu.
Ef litið er á Landnámu einungis sem þjóðsagnasafn sem í séu
aðeins gamlar þjóðsögur er ljóst að ekki er til neins að draga
ályktanir um aldur safnsins af frásögnum um eldgos í því. Ef
þessu viðhorfi er haldið mjög til streitu er ekki unnt að tíma-