Skírnir - 01.01.1982, Blaðsíða 8

6
ÓSKAR HALLDÓRSSON
SKÍRNIR
sem er miklu eldra en hún. I samanburði við þær bókmenntir
skiptir sagnfræðin að sjálfsögðu ekki máli heldur sögulistin. En
í þessu sambandi verður einnig glímt við þá spurningu hvort
umrædd frásögn er höfundarverk eða fólklór og því reynt að
grafa með rótum hennar.
II
í 64. kapítula Grettlu hefst kynjasaga um óvættir í Bárðardal.
„í þenna tíma þar þótti mönnum reimt mjök sakar trollagangs."
Fyrst er skýrt frá mannahvarfi á Sandhaugum en síðan óvæntri
heimsókn Grettis sem „dulðisk ok nefndisk Gestr“ en reyndist
heimafólki brátt hjálplegur.1 Á jólanótt kom tröllvættur í bæ-
inn og segir nú frá viðureign liennar og Grettis uns hún hvarf
handarvana í árgljúfur neðar í dalnum. Steinn prestur á Eyjar-
dalsá lagði ekki trúnað á sagnir Grettis af svaðilförum sínum
og því heimti Grettir hann með sér til árinnar, rannsakaði gljúfr-
ið, hitti jötun í helli undir fossi og vann honum einnig bana.
Þar fann hann bein þeirra manna tveggja er áður höfðu horfið
frá Sandhaugum og færði þau til kirkju (65.-66. kap.). Eftir
þetta höfðu menn frásögn Grettis fyrir satt enda tókust af reim-
leikar (67. kap.).
Þessi frægðarför staðfestir fyrri ummæli sögunnar um hæfi
Grettis til að fyrirkoma óvættum og leggur ásamt Glámssögunni
(32.-35. kap.) og frásögninni um haugbrotið í Háramarsey (18.
kap.) grundvöll þess vitnisburðar sem hún gefur honum í lokin
og ber Sturlu lögmann fyrir, að hann hafi verið „meir laginn til
at koma af aptrgöngum ok reimleikum en aðrir menn“. Bæði
sagnirnar og ummælin vitna um trú miðaldamanna á þvílíkum
fyrirbærum og tengsl þeirra við nafn Grettis. En þó að Bárðar-
dalssagan samsvari vel öðrum samkynja sögum um Gretti er hún
laus í söguheildinni og stendur þar sem sjálfstætt ævintýr
ótengd öðrum atburðum og að ýmsu dálítið grunsamleg. í ís-
lenskum fornritum gerast tröllasögur oftast í útlöndum, helst
fyrr á tímum áður en ljós sögunnar tók að skína. Hér er sögu-
sviðið á íslandi, komið er fram á 11. öld og sagt frá manni sem
Landnámabók og margar aðrar heimildir telja sannsögulega
persónu. Hvað Gretti varðar virðist ein meginregla sögu hans