Skírnir - 01.01.1982, Qupperneq 17

SKÍRNIR
TRÖLLASAGA BARÐDÆLA
15
VII
Við rannsóknir þjóðfræða eins og þjóðsagna hefur lengst og
mest verið beitt sögubundinni (díakrónískri) aðferð sem byggð
er á viðteknum hugmyndum um uppruna þeirra, þróun og út-
breiðslu. Þær má skýra eitthvað á þessa leið: Hópur sagna
náskyldra að meginefni myndar eina tegund (e. tale type). Ein-
hvern tíma í fyrndinni hefur frumsaga þeirra allra verið sköpuð
af hugvitssömum sagnameistara. Þótt hann liyrfi í djúp gleymsk-
unnar lifði sagan hans á vörum fólks og varð með tímanum sam-
eign kynslóða og þjóða. Við endursögn og flutning úr einu um-
hverfi í annað varð hún fyrir ýmsum breytingum, t. d. gátu
atriði úr öðrum sögum blandast henni. Eftir langa lífstíð slíkr-
ar sögu kynnast nútímamenn henni í mismunandi gerðum sögð-
um eða rituðum. Þrátt fyrir muninn eru þær hver og ein heim-
ild um frumsöguna og kemur nú til kasta rannsóknarmanna að
endurskapa hana með því að rannsaka þær og rekja ferilinn.
Útbreiðslan og þróunin, sem oft og tíðum spannar bæði aldir
og álfur, verður þá aðalmark rannsóknanna, og árangri þeirra
mætti líkja við tré sem sífellt breiðir úr sér og fjölgar greinum
meðan því endist aldur. Rannsóknin tekur þannig bæði til tíma
og rúms og verður sögueðli hennar t. d. einkar augljóst þegar
litið er á hefðbundna skilgreiningu hugtaksins mótíf sem er efn-
isleg eining í sögu: „A motif is the smallest element in a tale hav-
ing a power to persist in tradition."24 Fellur íslenska heitið
minni vel að þessari skilgreiningu.
Ekki verður hér talið að þessi gamalgróna rannsóknaraðferð
sé úr gildi fallin enda er hún notuð enn og kennd við marga há-
skóla. Síðustu tvo áratugi eða svo hefur hún þó sætt talsverðri
gagnrýni og verið dæmd ófullnægjandi af sumum, sem telja
hana allt um of bundna einstökum minnum eða efnishlutum
sagna í rás tímans en lítt nothæfa til að skýra söguheild, list
hennar og þróun í formi. í annan stað hefur þessi skóli, sem
venjulega er kenndur við Finnland, lítið kennt um þróun munn-
legrar sagngeymdar og forsendur hennar enda hefur hans gætt
mest í löndum þar sem söfnun munnmæla hafði þegar farið fram.
Samtímis hefur önnur rannsóknarstefna leitað á. Lætur hún