Skírnir - 01.01.1982, Side 20

18
ÓSKAR HALLDÓRSSON
SKIRNIR
Grendelsþáttur Bjkv. sams konar upphaf. Því má halda fram að
slík samkenni séu of almenns eðlis til að vera marktæk um skyld-
leika sagna; þannig byrja þjóðsögur að jafnaði. Propp telur upp-
hafsstöðuna ekki hluta af frásagnarmynstrinu sjálfu en segir:
A tale usually begins with sorae sort of initial situation. The members of a
family are enumerated. . . . Although this situation is not a function, it
nevertheless is an important morphological element (bls. 5).
í inngangi ævintýra Propps er annaðhvort gerð grein fyrir
hetjunni (geranda) eða þeim sem verða fyrir ásókn óvættar (þol-
endum) eða hvoru tveggja. Svo er raunar um þessa frásögn
Grettlu eða öllu heldur: kynning hetjunnar er óþörf. En að
inngangi loknum vindur henni fram í eftirfarandi áföngum sem
skipast líkt og í ævintýrum:
1. Óvœttur kemst i jceri við fórnarlamb við sérstakar aðstceður.
(P. 7). Þær skapast í Grettlu og víðar í íslenskum þjóðsögum á
jólanótt þegar heimilisfólk er farið til tíða utan einn maður, í
Bjkv. hins vegar að lokinni veislugleði (II, 118—19). Eins er um
rússnesku ævintýrin: „ .. the villain taking advantage of some
difficult situation in which his victim is caught" (Propp, bls. 30).
Þar er títt að á undan fari frásagnarliður sem greinir frá því
hvernig forynjan kemst á snoðir um fórnarlambið og svo er í
Bjkv. sem að þessu leyti stendur nær ævintýrum en Grettla;
hún lýtur hér frásagnarhætti íslendingasagna.
2. Óvœttur veldur tjóni á mönnum (P. 8). Segja má að með
þessum lið fari ævintýrið í gang en hið fyrra sé aðdragandi. I
Grettlu og Bjkv. eru ósköpin af sama tagi: endurtekið manna-
hvarf, en hér greinast ævintýrin mjög að efni þótt þau hverfist í
heild um einhvers konar skakkaföll þeirrar fjölskyldu sem kom-
in er í sjónmál. Propp greinir 19 aðaltegundir þeirra (bls. 31—
34).
3. Atburðurinn spyrst (P. 9). „Grettir hafði spurn af þessu, ok
með því at honum var mjök lagit at koma af reimleikum eðr
aptrgöngum þá gerði hann ferð sína til Bárðardals . . .“ Náin
hliðstæða er í Bjkv. Báðar hetjurnar frétta um vandræðin og
takast ferð á hendur að eigin frumkvæði til að ráða bót á þeim.
Bæði í kviðunni og sögunni er þessi frásagnarliður með einfald-