Skírnir - 01.01.1982, Side 54

HELGI ÞORLÁKSSON
52
SKÍRNIR
Páfi skyldi setja kirkjunni lög, og veraldleg lög voru því aðeins
talin gilda að þau væru ekki í andstöðu við guðslög.
Grunnur hinnar „þjóðlegu" kirkjustefnu var einkum lagður
af Gissuri biskupi ísleifssyni sem hitti að máli frumkvöðul hinn-
ar alþjóðlegu kirkjuvaldsstefnu, Gregor páfa VII, í vígsluför
1082. Um öld síðar hóf erkibiskup baráttu gegn „þjóðlegu“
stefnunni. Hvað olli umburðarlyndi páfa og erkibiskupa gagn-
vart stefnu Gissurar og hvað var svona „jrjóðlegt" við hana?
Hin „þjóðlega" stefna eða skipan braut í bága við hina alþjóð-
legu kirkjuvaldsstefnu nánast í öllum atriðum. Ófáir veraldleg-
ir höfðingjar höfðu jafnframt tekið klerklegar vígslur, höfð-
ingjar leikmanna, vígðir og óvígðir, réðu fyrir kirkjufé og höfðu
löggjafarvald í kirkjumálum og tilnefndu dómara um þau.
Nær væri að nefna hina svokölluðu „þjóðlegu“ stefnu verald-
lega; umbar páfavalds munu hafa séð að kirkjan á Islandi næði
ekki að eflast að völdum og auði án stuðnings veraldlegra höfð-
ingja. Um 1180 dæmdi erkibiskup þessa skipan hins vegar úr-
elta, hún var talin tímaskekkja og Þorláki biskupi falið að
fylgja kirkjuvaldsstefnunni.
Guðmundur biskup virtist hvergi banginn þegar hann krafð-
ist dómsvalds í málefnum klerka enda hafði lrann ástæðu til að
búast við stuðningi erkibiskups. Rúmlega tveggja áratuga þrefi
í Noregi um stöðu kirkjunnar lauk við fráfall Sverris árið 1202
og menn sömdu sátt. Sverrir hafði ekki viðurkennt dómsvald
kirkju í klerkamálum þótt fyrri konungar liefðu gert það. En
hann mæddist á harðri andstöðu erkibiskups og bannfæringu
páfa og ráðlagði á banabeði Hákoni syni sínum að sættast við
kirkjuna. Dómsvald það sem kirkjan hafði í klerkamálum fyrir
daga Sverris gilti að honum gengnum og skýrir þetta vafalítið
hvers vegna Guðmundur lagði áherslu á að krefjast hins sama á
íslandi.2 Honum hefur líklega boðið í grun að íslenskir höfð-
ingjar yrðu ekki sérlega skeleggir í vörn sinni.
Venja hefur verið að láta svo heita sem íslenskir höfðingjar
hafi snúist öndverðir við kröfu Guðmundar um dómsvald og
hafnað henni skilyrðislaust. En er þetta rétt? Ég held að svo sé
ekki. í tveimur fyrstu deilumálunum sem spruttu af kröfu Guð-
mundar seldu norðlensku höfðingjarnir honum sjálfdæmi og ár-