Skírnir - 01.01.1982, Side 61

SKÍRNIR RÓMARVALD OG KIRKJUGOÐAR 59
og ósællegur" þegar hann kom að sunnan og gekk með staf og
skreppu „sem siður er til Rómferla“. En dæmi finnst um dansk-
an aðalsmann sem um 1220 bjó sig undir pílagrímsferð til Róm-
ar og keypti þá m. a. hesta. Líklega var einkum hlutskipti hinna
fátækari að ganga suður og sunnan en hinir munu oftast hafa
farið á hestum.21
Merkilegt er að Kolbeinn skyldi láta taka djáknann af lífi en
hafði þyrmt manni einum skömmu áður af því að lrann væri
prestur. Svo virðist sem menn hafi enn um 1234 talið öðru máli
gegna um djákna en presta. Þetta má marka af því m. a. að hlýtt
var banni erkibiskups við að goðar hlytu vígslur, þannig að
prestvígðir goðar voru að mestu úr sögunni um 1235. Hins vegar
voru goðaefni vígð djáknavígslu enn um sinn og er frægastur
Gissur Þorvaldsson sem var orðinn goði tvítugur árið 1229 og
tók e. t. v. djáknavígslu síðar; hún miðaðist við tvítugt hið
lægsta. Rómarferðir Kolbeins og Órækju munu vera fyrstu vitn-
isburðir þess að farið hafi verið að taka jafnhart á misgjörðum
við djákna og presta.
í bréfi sem mun vera frá 1173 eða því sem næst telur erkibisk-
up þá þegar að aflausn frá páfa sé nauðsyn fyrir dráp kenni-
manna og þar með allra en ekki aðeins þeirra sem höfðu æðstu
gráður (prestur, djákni, súbdjákni). Ættu menn að taka mark á
kröfunni um friðhelgi klerka urðu klerkarnir að vera til fyrir-
myndar í líferni sínu enda var lagt bann við málsóknum þeirra
og vopnaburði. í erkibiskupsbréfi sem talið er vera frá 1190 er
bann við málsóknum þó eingöngu bundið við hin hærri vígslu-
stig, súbdjákna, djákna og prest, og var þá varla krafist aflausn-
ar páfa fyrir dráp klerka með lægri vígslugráður.22
Líklega hefur vafist fyrir leikmönnum að hlífa klerkum sem
tóku þátt í bardögum enda tók páfi linara á vígi slíkra klerka
um 1190 sem áður gat. Var þá íslenskum kennimönnum bannað-
ur allur vopnaburður en seint gekk að framfylgja því, og hlaut
þetta að vera til trafala í baráttu fyrir friðhelgi klerka. Þegar
Órækja fór með her að Gissuri Þorvaldssyni og mönnum hans í
Skálholti árið 1242 leyfði biskup lærðum mönnum að berjast
með Gissuri. Guðmundur „djákn“ sem féll í Bæjarbardaga
1237 og Þórður „djákni“ sem barðist á Flugumýri árið 1253 og