Skírnir - 01.01.1982, Síða 63

SKÍRNIR RÓMARVALD OG KIRKJUGOÐAR 61
kuml (mutilatio) eða dauði. Undanþágan er sögð veitt af því að
langur vegur sé frá Noregi til Rómar en gilti ekki um þá sem
lagt hefðu hendur á ábóta og biskupa (sbr. um Guðmund).28
Innósentíus (1198—1216) virðist hafa viljað herða eftirlit frá
páfastóli með því að friðhelgi klerka væri virt í umdæmi erkb
biskupsins í Niðarósi (sbr. að framan bls. 57—58).
Til er bréf frá árinu 1243 þar sem páfi veitir Birni ábóta í
Hólmi við Niðarós (Ritabirni í Niðarhólmi) leyfi til að leysa
íslendinga gegn miklu gjaldi fyrir margvísleg brot, m.a. nokkra
fyrir að „leggja hendur á klerka með ofbeldi“ og mjög marga
sem hafi fellt á sig bann fyrir brennur, rán og helgispjöll. Segir
að þetta sé gert að auðmjúklegri bón nokkurs hluta Islendinga
enda liggi eyjan fjarri og sæki engir eða fáir þaðan til Rómar.27
Bréfið frá 1243 sýnir að kirkjan hefur krafist að þeir sem
lystu eða særðu klerka sæktu til Rómar eins og liinir sem yrðu
þeim að bana og virðist þetta hafa verið meginregla á 13. öld.28
Jafnframt ber bréfið með sér að margir hafi orðið skyldugir að
fara til Rómar af öðrum sökum enda ollu páfabanni m.a. „mis-
þyrmslur vígðs hlutar eður rangligur afdráttur“ kirkjueigna.29
Var von að ýmsum hrysi liugur við svo miklu ferðalagi sem
Rómarferð. Ritabjörn var staddur í Róm þegar hann fékk bréf-
ið og var þá í vissum erindagjörðum sem ekki tengdust aflausn
íslendinga. Hann var reyndar íslendingur sjálfur en dó árið
1244 áður en lrann næði að leysa landa sína. Er mér ekki kunn-
ugt hvort páfi fann annan hæfan mann til starfans eða lrvort
íslendingar urðu að sækja í hópum til Rómar. Hið síðarnefnda
er ekki óhugsandi, sbr. að Gissur Þorvaldsson fór með fjórum
félögum til Rómar árið 1247 og varð þá samferða þangað helsta
fyrirliða skagfirskra stórbænda, Brodda Þorleifssyni, víst fyrir
tilviljun. Varla hefur sérstakur umboðsmaður páfa verið á ís-
landi einhvern tíma á bilinu 1245-47 án þess að nafns hans væri
getið í heimildum.
Á því sem hér hefur verið rakið má sjá að sókn kirkjunnar til
að bæta líferni klerka með hinar æðri vígslugráður og fá frið-
helgi þeirra viðurkennda hefur þyngst þegar leið á fyrri hluta
13. aldar. Tækifærið var notað við víg Guttorms djákna árið
1234 til að herða enn sóknina og beygja um leið tvo herskáa