Skírnir - 01.01.1982, Síða 67

SKÍRNIR RÓMARVALD OG KIRKJUGOÐAR 65
eins og veraldlegum í Noregi þætti rétt að sýna kirkjunni vissa
undanlátssemi og veraldarhöfðingjar íslenskir tóku þetta að
ýmsu leyti upp eftir þeim. Kirkjunnar menn í Noregi færðu sér
þetta í nyt en þótti konungsvaldið vera farið að færa sig um of
upp á skaftið um 1270. Norskum leikmönnum þótti hins vegar
ávinningur kirkjunnar af samstarfinu orðinn of mikill árið 1280
og sneru þá við blaðinu. Þess gætti þegar á íslandi.
íslenskir höfðingjar gerðu sig líklega til að semja við Guð-
mund Arason um dómsvald í klerkamálum á árunum 1205—07.
Líklega vakti fyrir þeim að fá að annast framkvæmd dóma og
e. t. v. vildu þeir aðeins binda dómsvald biskups við presta í
fyrstu atrennu.
Allt tal um „þjóðlega" stefnu í kirkjumálum segir líklega
meira um sjálfstæðisbaráttu íslendinga á 19. og 20. öld en um af-
stöðu forystumanna íslendinga til kirkjuvaldsstefnu í upphafi
13. aldar. Forystumennirnir urðu að taka mið af því hvernig
samdist með erkibiskupi og konungi í Noregi og það er freist-
andi að ætla að Jón Loftsson hafi treyst sér til að hafa að engu
boðskap erkibiskups fyrst sá síðarnefndi var flúinn frá Niðarósi.
Á tíma sátta og samlyndis milli konungs og erkibiskups í Nor-
egi frá 1202—1260/70 gat kirkjan unnið í kyrrþey að því að auka
ítök sín meðal fólks, ná valdi á sálunum. Markvisst var stefnt að
því að brjóta óstýriláta til hlýðni við agavald. Slíkt kirkjulegt
uppeldi var undanfari þess að kirkjan gæti rekið valdapólitík
sína með árangri; þetta voru vísast taldar forsendur þess að
markmiðum kirkjuvaldsstefnunnar yrði náð.
Meginniðurstaða hér er sú að forystumenn leikmanna hafi
beygt sig möglunarlítið undir agavald páfa og verið í mjög erf-
iðri aðstöðu til að hafna þeim atriðum í kirkjuvaldsstefnunni
sem þeir gátu ekki fellt sig við nema þeir nytu til þess stuðnings
konungsvalds eða gætu fært sér í nyt deilur kirkju og konungs í
Noregi.34
1 JJóh (1956) 183, 216, 225, 241.
2 Helle (1974) 51, 87, 94.
3 Stu I, 244-46; Bps I, 491; DI I, 356.
4 Sbr. SÍsl II (1975) 57—59, 119—36; hér sýnir Magnús Stefánsson að skoða
verður kröfur biskups út frá alþjóðlegum kirkjurétti og að höfðingjar
5