Skírnir - 01.01.1982, Page 123

SKÍRNIR ÞJÓÐFRÆÐI OG BOKMENNTIR 121
lýsingu á þeirri þjóð sem rannsökuð er. Ég hygg að það hafi ver-
ið orðið etnografi sem Jónas Jónasson frá Hrafnagili hafði í
huga er hann talar um þjóðafrœði, enda þótt Sigfús Blöndal
þýði þjóðafræði sem einologi? Með hliðsjón af því að etnografi
er rituð lýsing á þeirri þjóð sem rannsókn beinist að hefur þetta
hugtak stundum verið þýtt sem þjóðlýsing á íslensku.0 Etnografi
var notað jafnt um verklega og andlega menningu þeirra þjóða
sem um var fjallað og er fram liðu stundir var þetta orð einnig
notað um samanburðarrannsóknir á þjóðum og þjóðmenningu.
Um þau fræði hafði þó í öndverðu verið smíðað annað orð,
etnologi, einnig komið úr grísku, af eþnos (þjóð) og logos í
merkingunni fræði.7 Er fram liðu stundir reyndu menn að festa
í sessi merkingarmun á milli þessara orða. Var etnologi þá not-
að um fræðilegar rannsóknir í þjóðfræði, en etnografi um vett-
vangsrannsóknir. Framan af fóru vettvangsrannsóknir í þjóð-
fræði og mannfræði einkum fram í einföldum samfélögum í fjar-
lægum heimshlutum eins og áður gat og því breyttist hugtaka-
notkunin smám saman þannig, að etnografi öðlaðist tvíþætta
merkingu og var notað bæði um vettvangsrannsóknir og um
þjóðfræði áðurnefndra einfaldra samfélaga. Etnologi hlaut einn-
ig tvenns konar merkingu, var notað um fræðilegar rannsóknir
í þjóðfræði og um þjóðfræði Evrópu og þeirra landsvæða sem
næst stóðu Evrópu menningarlega. Þegar hér var komið sögu
ruglaðist sú hugtakanotkun sem fræðimenn höfðu komið á og
þegar vettvangsrannsóknir í þjóðfræði hófust að marki í Evrópu
og Norður-Ameríku, runnu þessi tvö hugtök smám saman í eitt
og voru notuð saman og sitt á hvað án þess að um skýran merk-
ingarmun væri að ræða.8 Þegar svo var komið tóku fræðimenn
í sumum löndum upp ný hugtök. Þau fræði sem lengi voru
nefnd etnografi/etnologi á Norðurlöndum og víðar eru yfirleitt
nefnd Social Anthropology eða félagsleg mannfræði í Englandi.
í Norður-Ameríku er hugtakið Cultural Anthropology eða
mannfræði á vettvangi menningar látið ná yfir sömu viðfangs-
efni.9
Ekki er öll sagan sögð með þessu um hugtakanotkun í þjóð-
fræði á heimsnrælikvarða. í þýsku hafa orðin Völkerkunde og
Volkskunde verið notuð svipað því sem hér hefur verið lýst um