Skírnir - 01.01.1982, Side 163

SKÍRNIR
BRÉF TIL SKÍRNIS
161
sambandsmálið fyrir í heild í síðara bindi þessa verks. Aðalheimildin um
afstöðu Sveins eru minningar Jóns Krabbes, en þær þekkja flestir, sem hafa
kynnt sér sambandsmálið. Hin heimildin er útvarpserindi Sveins í ágúst
1939, en það var flutt stuttu eftir að Th. Stauning forsætisráðherra Dana
hélt heim úr íslandsheimsókn sinni.8
Ef þessar heimildir eru lesnar í samhengi, fer ekki á milli mála, að Sveinn
Björnsson vildi, að konungssambandið héldist eftir 1943 og taldi óhjá-
kvæmilegt, að Danir önnuðust að nokkru leyti áfram utanríkisþjónustu ís-
lendinga.
Orð Sigurðar um, að „jafnvarkár maður og Sveinn Björnsson" hefði ekki
gengið gegn þjóðarvilja, sýna, að hugmynd hans urn þennan fyrsta forseta
lýðveldisins er í meira lagi ófullkomin. Ferill Sveins vitnar allur um það, að
hann var maður sannfæringar fremur en málamiðlana. Að þessu leyti var
hann ólíkur flestum leiðtogum þjóðarinnar á 20. öld. Hann hikaði ekki við
að halda fram óvinsælum skoðunum og taka umdeildar ákvarðanir, þegar
hann taldi, að þjóðarhagur lægi við. Það er ekki varkárni heldur dirfska,
sem einkenna skrif Sveins um sambandsmálið, skipun utanþingsstjórnarinn-
ar 1942, „ríkisstjórabréfið" og Bandaríkjaförina 1944 og afskipti hans af
stjórnarmyndunum 1947 og 1950. I öllum þessum málum leitaði Sveinn á
móti straumi sterklega og hlaut fyrir last ýmissa mannaJ
4. Gunnar Thoroddsen og vemdun fullveldisins (180—86)
Sigurður andmælir skrifum mínum um grein Gunnars Thoroddsens í
tímaritinu Þjóðinni 1938. Lesendum til glöggvunar skulu dregin saman þrjú
höfuðatriði greinarinnar:
(1) Fullkomið sjálfstæði er lítils virði, „ef vörn þess verður svo veik, að á
bverju augnabliki þarf að óttast um hrun þess. Til þess að tryggja sem best
fullveldið, þarf ráðstafanir bæði inn á við, i stjórn innanlandsmála, og út
á við, í viðhorfinu til annarra ríkja." „Ut á við eru ýmsar leiðir hugsan-
legar . . . . Sú leiðin, sem kynni að virðast liggja næst, er innganga í Þjóða-
bandalagið." En þessi leið dugar ekki til „að tryggja sjálfstæði landsins gegn
ásælni, yfirgangi og innrásum annarra ríkja“. Frá Norðurlöndunum er ekki
heldur að vænta verndar. Því ber íslendingum að leita „trausts og fulltingis"
Breta og Þjóðverja, er þeir taka við sínum málum úr hendi Dana.
(2) Til þess „að eiga nokkra von um að ná samúð stórveldanna eru viss
skilyrði um stjórnarfar vort innanlands óhjákvæmileg". Stjórnarstefnan má
ekki vera þeim „fjarlæg og fjandsamleg".
(3) Æskilegasta stjórnarfarið fyrir íslendinga er „þjóðernissinnuð lýðrœðis-
stjórri‘,8
Hvað fólst 1 þessum málflutningi? Lítum á fyrsta liðinn. Af grein Gunn-
ars má ráða, að hann óskaði þess, að Þjóðverjar og Bretar skuldbyndu sig
með einhverjum hætti til að verja fullveldi íslands. Þessar tvær þjóðir yrðu
beðnar að ábyrgjast sameiginlega eða sín í hvoru lagi öryggi landsins. Þótt
undarlegt megi virðast, áttar Sigurður Líndal sig ekki á því, að þetta merkti
11