Skírnir - 01.01.1982, Side 169

SKÍRNIR
BRÉF TIL SKÍRNIS
167
boðara síns, Heinrichs Himmlers, yfirmanns SS og Gestapó. Þaðan tók
Gerlach við fyrirmælum sínum um „undirróður", „Wúhlarbeit", og þaðan
þá hann launauppbót.20 pcssar staðreyndir hefðu mátt vera Sigurði vís-
bending um, að Gerlach var ætlað að hafa hér annað og meira f)'rir stafni
en venjulegur erindreki. Ef honum var ætlað að halda sig innan ramma
stjórnarerindreka, voru fyrirmælin frá Himmler auðvitað með öllu óþörf.
Við hljótum þess vegna að álykta, að fyrirmælin hafi gengið lengra í ein-
hverjum greinum en erindisbréfið, sem Gerlach fékk frá þýska utanríkisráðu-
neytinu.
Næst hljóta menn að álykta um efni fyrirmælanna með hliðsjón af upp-
runa þeirra. Er liklegt, að yfirmaður SS og Gestapó hafi ætlað Gerlach að
reka hér áróður að hætti venjulegra sendimanna, „meðal annars undir merki
landkynningar", er hann fyrirskipaði þessum undirmanni sínum að stunda
undirróður á íslandi? Það þarf mikið grandaieysi til að álykta, að svo hafi
verið. Taki menn hins vegar mið af ferli Himmlers og starfsháttum hljóta
þeir að komast að þeirri niðurstöðu, að hér hafi Islendingum verið brugguð
verri ráð en Sigurður Líndal fæst til að trúa um „hinn illræmda" foringja
svarta liðsins (186). Hvaða vinnubrögðum hefði Himmler átt að fyrirskipa
liðsmanni sínum að beita öðrum en þeim, sem almennt viðgengust í SS og
Gestapó og nasistar voru að koma á í utanríkisþjónustunni? Hvaða rök mæla
með því, að Gerlach hafi verið undanþeginn þeim við moldvörpustarfsemi
á íslandi, þegar við höfum hans eigin orð fyrir því, að hann hafi hér verið
að gera skyldu sína sem SS-foringi? Hvaða ástæðu hafði Himmler til að
halda fyrirmælum sínum stranglega leyndum, ef Gerlach átti aðeins að
vinna „ötullega" að þeim verkefnum, sem „allir stjórnarerindrekar" sinna
„að einhverju marki, meðal annars undir merki landkynningar“?
Sigurður skilur svo ummæli mín um vinnubrögð SS, að ég fullyrði, að
Gerlach „hafi átt að skipuleggja vopnuð tilræði og önnur ofbeldisverk".
Þetta er ofmælt, því að eitthvað má í milli vera landkynningar og vopnaðra
tilræða! Ég hef forðast að fullyrða neitt um einstök atriði fyrirmælanna, enda
liggur ekkert fyrir um efni þeirra umfram það, að Himmler ætlaðist til, að
hann stundaði hér undirróður. Ég tel hins vegar, að málsatvikin, sem rakin
hafa verið hér að framan, hnígi að því, að Gerlach hafi verið ætlað að vinna
eftir málshættinum „tilgangurinn helgar meðalið". Hann hafi með öðrum
orðum verið óbundinn af þeim reglum, sem sendimenn trúir alþjóðareglum
vinna eftir, sbr. tilvitnun mxna x bók Alans Bullocks. Hvort Gerlach var
beinlínis ætlað að beita hér ofbeldi, skal ósagt látið. Heldur þykir mér það
ósennilegt, þótt Himmler hefði ekki vílað fyrir sér ofbeldisverk hér fremur
en annars staðar, ef hann hefði talið það henta markmiðum Þjóðverja.
Hver voru þessi markmið? Sigurður Líndal segir, að ég telji, að Gerlach
hafi átt að búa „í haginn fyrir valdatöku Þjóðverja á íslandi". Þetta er enn
eitt ranghermið. Markmið Þjóðverja 1939 var, eins og ég lýsti því, að draga
landið inn á þýskt áhrifasvæði og ná hér hernaðaraðstöðu, en ekki taka
völdin úr höndum íslenslcra stjórnvalda.2l