Skírnir - 01.01.1982, Side 196

194
MAGNÚS PÉTURSSON
SKÍRNIR
Upphafsmaður og skipuleggjandi þessa mikla verks er prófessor Steblin-
Kamenskij og hefur hann sjálfur þýtt stóran hluta verksins og að auki farið
yfir þýðinguna í heild og samræmt hana með tilliti til málfars og stíls. Þessari
samræmingu er að þakka, að þýðingin er mjög liðleg aflestrar og þess verður
varla vart, að hér sé um að ræða verk samstarfshóps. Enda þótt Heimskringla
sé í augum íslendinga með réttu fyrst og fremst íslenzkt verk, er án efa fróð-
legt, gagnlegt og nauðsynlegt fyrir þá, sem fást við íslenzk fræði, að fylgjast
með skoðunum og sjónarmiðum, sem koma fram hjá erlendum fræðimönn-
um, sem hafa annan bakgrunn að ganga út frá. Einnig að þessu leyti er
þessi rússneska útgáfa Heimskringlu viðburður. Aftan við þýðinguna eru
þrjár fræðilegar ritgerðir, sem fjalla um Heimskringlu frá þrenns konar sjón-
arhorni.
Fyrsta ritgerðin er eftir Steblin-Kamenskij og nefnist hún „Heimskríngla
sem bókmenntaverk" (bls. 581—597). Hann leggur þar áherzlu á, að hinir
fornu íslendingar, sem bókin var skrifuð fyrir, hafi ekki gert þann mun, sem
nútímamenn gera á sagnfræði og skáldsögu. Því hafi verkið í þeirra augum
verið hreinn sannleikur í bókstaflegri merkingu. Ennfremur megi einkenni
frásagnarinnar teljast hið augljósa hlutleysi höfundar, sem reyni að lýsa at-
burðunum af fullu hlutleysi og láta eigin skoðanir liggja milli hluta. Bendir
Steblin-Kamenskij á réttilega, að þetta sé fastur þáttur í list verksins. Annar
þáttur, sem vert sé að gefa gaum, sé, að Snorri geri ekki upp á milli heim-
ilda sinna, hvort þær eru munnlegar, skriflegar, endursagnir eða annars
konar. Þetta sé því einnig hluti frásagnarlistarinnar, sem stundum hafi
ekki verið gefinn nægilegur gaumur. Frekara einkenni er, að „tími“ er ekki
til í Heimskringlu sem óháð stærð, heldur er hann ætíð tengdur persónum
og atburðum. Það er í Konungasögunum, sem fyrst má sjá merki þess, að
tíminn losi sig frá atburðunum og verði sjálfstæður þáttur.
í túlkun Steblin-Kamenskijs vefjast einnig kenningar hans um þróun
skáldsögunnar sem bókmenntagreinar og má líklegt telja, að sá þáttur muni
íslenzkum bókmenntafræðingum þykja girnilegastur til fróðleiks, því að gerð
Heimskringlu fellur auðsjáanlega vel að þessum kenningum.
Næsta ritgerð er eftir O. A. Smirnitskaja og nefnist hún „Um ljóð skáld-
anna í Heimskringlu og þýðingu þeirra á rússneska tungu“ (bls. 597—611).
Hér er um að ræða merka ritgerð, sem lýsir því, hverja erfiðleika þýðandi
ljóða af þessu tagi verður að leysa. Smirnitskaja tekur greinilega fram, að
þessi skáldskapur hafi aðeins verið mögulegur á forníslenzku (bls. 599) og
bein þýðing á annað mál sé því útilokuð. Því verði að reyna að nálgast verk-
ið óbeint og er lýst þeim möguleikum, sem þýðandinn geti valið. Smirnit-
skaja hefur valið þá leið að reyna að varðveita innihaldið i formi, sem
lagar sig að rússneskum skáldskap en minnir að einhverju leyti á frumritið
(bls. 599). Ennfremur er lýst í smáatriðum einkennum háttarins dróttkvœtt,
gerð og einkennum kenninga og hinni sérstöku setningafræði, sem gerir nú-
tímamönnum oft svo erfitt að lesa þennan forna skáldskap. Smimitskaja er
þeirrar skoðunar, að reglurnar um þennan skáldskap hafi verið öllum al-