Skírnir - 01.09.1992, Blaðsíða 90

352
EYJÓLFUR KJALAR EMILSSON
SKÍRNIR
hátt of óljós til að geta verið boðlegur kostur eins og hún stendur.
Eg skal líka vera fyrstur manna til að viðurkenna að hún er ótrú-
leg. A hinn bóginn virðist mér einnig að það sé eitthvað ekki bara
heillandi heldur líka skynsamlegt við þessa kenningu. Þetta hefur
verið skoðun mín lengi. Hún hefur eflst við að hugsa um ummæli
sem ameríski heimspekingurinn Richard Rorty lét eitt sinn falla á
þá leið að auðvitað sé Platon besti platonistinn og kenningar sem
halda fram algildum sannleika án þess að gera ráð fyrir hlutum
sem „bera merki sannleikans utan á sér“ séu dæmdar til að falla.
Með þessu á Rorty við að hefðbundin heimspeki sem leitist við
að sýna hvernig heimurinn sé skiljanlegur hljóti að leggja til
grundvallar eitthvað sem sé skiljanlegt af sjálfu sér, eitthvað sem
beri eðli sitt utan á sér; að öðrum kosti detti botninn úr henni.
Richard Rorty sá er ég nefndi er með kunnustu heimspeking-
um samtímans. Innan fræðanna er hann umdeildur, ekki síst
vegna þess að hann hefur gert uppreisn gegn heimspeki eins og
hún er stunduð við háskóla víða um heim. Raunar beinist þessi
uppreisn ekki eingöngu og fyrst og fremst gegn heimspeki sam-
tímans, heldur ekki síður gegn meginstraumi vestrænnar heim-
spekihefðar allt frá Platoni til þessa dags. I stuttu máli er sögu-
skoðun Rortys sú að vestræn heimspekihefð sé að sligast undan
platonskri arfleifð, sé raunar tilbrigði við, ef ekki neðanmáls-
greinar við, platonskar kreddur. Þetta vill Rorty allt feigt. „Lát-
um Platonisma hvíla sig í fáeinar aldir" er vígorð hans.9 Helstar
hinna meintu platonsku meinloka eru þær að til sé veruleiki með
ákveðið eðli alveg óháð hugmyndum okkar mannanna; að
mannshugurinn sé eins konar spegill þessa veruleika og eðli hlut-
anna speglist eða geti að minnsta kosti speglast í huga okkar ef
okkur auðnast að beita speglinum rétt; að sannleikur sé einhvers
konar samsvörun hugsunar okkar og heimsins; og síðast en ekki
síst að mannleg skynsemi geti öðlast skilning á „Hinu góða“ og
„Hinu raunverulega", sem á einhvern hátt geti þjónað sem undir-
9 Þessar hugmyndir setur Rorty fyrst fram í Philosophy and the Mirror of Nat-
ure (Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1979). Sjá einnig Con-
sequences of Pragmatism (Minneapolis: University of Minnesota Press, 1982)
og Objectivity, Relativism and Truth: Philosophical Papers (2 bindi)
(Cambridge: Cambridge University Press, 1991).