Skírnir - 01.09.1992, Blaðsíða 179

SKÍRNIR
SANNLEIKAR SAGNFRÆÐINNAR
441
búin til að gagnrýna og draga í efa það þjóðfélag, þá menningu og
þau viðhorf sem við sjálf lifum við“ (191). Hvort tveggja er það
sem Þorsteinn kallar „ytra markmið" og hafnar, en athugar ekki
að það á við um hann sjálfan ekki síður en Gunnar. Báðir setja
þeir sagnfræði ytra markmið og úthluta henni hlutverki í samfé-
laginu. Þeir gefa sér þá forsendu að lestur sagnfræðirita skerpi
hugann og opni augu fólks. Það efist þá nægjanlega um eigið um-
hverfi til að sjá að ekkert er einleikið: aðrir mega haga hlutum á
sinn hátt og við gætum gert það sem við gerum einhvern veginn
allt öðruvísi. Öllu má breyta og æskilegt er að gagnrýna það sem
ekki er nógu gott. I samskiptum einstaklinga og þjóða á að ríkja
góðvild og umburðarlyndi: allir eiga að vera vinir. Annarleiki
sögunnar vill Gunnar að verði til þess að fólk hugsi sinn gang:
„Höfum við boð og bönn sem gætu orkað svona fáránleg á annað
fólk?“(176). Þorsteinn segir nákvæmlega það sama þegar hann vill
að sagan „geri dóma okkar um eigið þjóðfélag og önnur síður
háða okkar eigin stöðu“ (191).
Hvað þetta snertir get ég verið sammála þeim báðum, en nefni
þó að sagnfræði hefur í aldanna rás, andstætt því sem Þorsteinn
heldur (189), verið handbendi ráðamanna. Dæmi um það er orða-
lag Friðriks konungs fjórða árið 1722 þegar hann réð læknanem-
ann Andrés Hojer til að setja saman sögu valdatíma síns og skrifa
um „Vores Regiering og Bedrifter“.2 Afrek og dáðir voru það
sem skrifa átti um og stefnt var að því að upphefja viðfangsefnið,
sýna að það væri verðugt umfjöllunar. Það hefur ekki breyst og
jafnframt má almennt segja að enn séu sagnfræðingar fremur hall-
ir undir að halda í það sem er, til að mynda með áherslu sinni á að
staðreynd sé staðreynd og fortíðin sé til (eða yfirleitt nokkuð).
Með því og ýmsum öðrum brögðum stuðla þeir að þeirri blekk-
ingu að eitthvað (eða jafnvel allt) sé endilega öruggt, að fast sé
undir fótum hverju sinni. Sagnfræði er því íhaldssöm „í eðli sínu“
(enda háskólagrein), þótt hún geti vissulega opnað augu fólks eða
að minnsta kosti haldið þeim vakandi sem eru það fyrir.
2 Ríkisskjalasafnið í Kaupmannahöfn. Danske Kancelli D 20. Sjællandske Tegn-
elser 1721-1722, bls. 374v-375r.