Skírnir - 01.09.2000, Blaðsíða 27

SKÍRNIR
ESTETÍKUS
263
Estetíkus: Þú virðist ekki athuga að skilgreiningar geta verið
misauðugar. Sumar eru óskýrari eða víðfeðmari en orðið sem skil-
greina á, aðrar eru nákvæmar og inntaksríkar. Þannig eru til mis-
skynsamlegar skilgreiningar og ég fæ ekki betur séð en að skyn-
kenningin bjóði upp á ansi skynsamlega skilgreiningu á hugtakinu
„list“ þó að ég sé henni ósammála. En hvað sem því líður þá geta
kenningar, sem hafa ekkert með skilgreiningu á listahugtakinu að
gera, haft þýðingu fyrir rökstöðu15 listdóma. Athugum til dæmis
þá kenningu að siðvenjur ráði því hvað teljist mynd af veruleikan-
um. Samkvæmt henni geta þrjú strik á pappír verið jafn raunsæ
mynd af manni og málverk eftir Andy Warhol. Taktu eftir að
strangt tekið er ekki verið að tala hér um listir heldur um það
hvernig veruleikinn er „myndaður“ (eða ,,af-myndaður“).16 Segj-
um nú að tveir menn, Júlíus og Sesar, séu sammála því að mynd-
list eigi að sýna veruleikann. Júlíus segir nú að þetta þýði að Óp
Munchs sé léleg eftirlíking af veruleikanum og þar af leiðandi vont
málverk. Sesar segir þar á móti að raunsæi sé bundið siðvenjum og
Ópið geti talist eftirlíking af veruleikanum samkvæmt tiltekinni
siðvenju. Sesar beitir sem sagt rökum þar sem listahugtakið kem-
ur ekki við sögu til að rökstyðja tiltekinn gæðadóm.
Empiríkus: Gott og vel, en hvað ef kenningar um listir eru
duldar forskriftir og dæmið sem þú tókst áðan undantekningin
sem sannar regluna?
Estetíkus: Afar einfalt, kæri Watson. Segjum nú að kenningar
um listir geti ekki verið annað en forskriftir eða dulin tjáning
smekks, og séu þar af leiðandi án sanngildis. Getum við ekki not-
að þá staðreynd til framdráttar vissum listdómum og listhorfum?
Við getum til dæmis réttlætt það listhorf að okkur sé frjálst að sjá
listgildi í hverju sem er með því m.a. að segja að skilgreiningar á
listahugtakinu hafi ekkert sanngildi. Skýrt ber að taka fram að
kenningin ein og sér réttlætir ekki listdóma, bæta verður gildisfor-
sendum við o.s.frv. Að breyttu breytanda gildir slíkt hið sama um
listkenningar almennt. Það gefur augaleið að slíkar kenningar eru
staðreyndastaðhæfingar og því geta þær einar og sér ekki réttlætt
listdóm. Kenningarnar verða að njóta stuðnings gildisdóma til
þess að af þeim megi leiða listdóma á rökréttan hátt.