Skírnir - 01.09.2000, Blaðsíða 184

420
ANNA AGNARSDÓTTIR
SKÍRNIR
steinssyni um að Englendingar hafi verið reknir frá Vestmannaeyjum um
1560 og þar með misst allar bækistöðvar sínar við Island. Þvert á móti
sýnir Helgi fram á það að Englendingar hafi haldið uppi smábátaútgerð
við Vestmannaeyjar fram í byrjun 17. aldar (bls. 29-32).
Upp úr 1580 segja heimildir frá átökum Englendinga og Dana við Eyj-
ar (bls. 26). Helgi telur „að úrslitaátök Englendinga og Dana um Islands-
verslunina hafi ekki orðið við lok miðalda heldur á tímabilinu
1580-1600“ (bls. 278). Átökin hófust árið 1583 er Englendingum var
meinað að versla og veiða hér við land án leyfisbréfa (bls. 36). Helgi teng-
ir átökin um yfirráð í Eyjum við togstreituna milli Dana og Englendinga
um forræði í norðurhöfum, eins og Björn Þorsteinsson gerði,33 og setur
rannsóknina skilmerkilega í sögulegt samhengi.
Árið 1592 var hluta af danska flotanum - fimm herskipum - stefnt til
Islands gegn Englendingum, en „hér voru Danir að fara af stað með ein-
ar mestu hernaðaraðgerðir sem þeir stóðu nokkrum sinnum fyrir við Is-
land ... “, fullyrðir Helgi (bls. 39). Nokkrum árum síðar, 1595, fór Elísa-
bet I fram á það að þegnar Danakonungs hættu að flytja vörur til Spánar
og að konungur lánaði Englendingum átta af stærstu stríðsskipum Dana.
Þessu hafnaði konungur með öllu (bls. 55) og átti sagan eftir að endurtaka
sig árið 1807 er Kristján VII neitaði svipaðri bón Breta.34'
Sama ár tilkynnti Kristján IV Elísabetu um algjört fiskveiðibann við
Eyjar og var það ítrekað hvað eftir annað (bls. 56). Englendingar misstu
þar með aðstöðu sína í landi en sendu þó áfram fjölda skipa til að veiða
hina eftirsóttu löngu (bls. 247-49). Árið 1599 var Niels Krag sendur á
fund Elísabetar. Hún vildi setja sérstakar veiðireglur fyrir Island, viður-
kenndi að Danir réðu Islandi en ekki Islandsmiðum (bls. 62). Þetta er
mjög athyglisvert, þar sem þarna kemur skýrt fram stefna Breta gagnvart
íslandi sem var óbreytt frá því á 15. öld. „Þeir óskuðu eftir frjálsum að-
gangi að fiskimiðum við landið og verslun að vild við landsmenn", eins
og Þór Whitehead orðar það.35 Árið 1810 gaf Georg III t.d. út tilskipun
þar sem m.a. var tekið fram að Bretum væri frjálst að versla á Islandi og
gekk það gegn banni Danakonungs. Bretakonungur tók Island undir
verndarvæng sinn en hafði engan áhuga á að innlima landið í Bretaveldi
þrátt fyrir margar áskoranir þegna sinna.36
Niðurstaða Helga er sú að í lok 16. aldar hafi Danir náð mikilvægum
áfanga í baráttunni við Englendinga um yfirráð á íslandsmiðum. En eins
og síðar kemur fram í verkinu telur höfundur að einokunarverslunina hafi
33 Björn Þorsteinsson 1976:124-25.
34 Afleiðingin var að Bretar hófu stórskotaárás á Kaupmannahöfn og Danir gengu
í lið með Napóleon.
35 Þór Whitehead 1980:14.
36 Anna Agnarsdóttir 1989:154-55.