Skírnir - 01.09.2000, Blaðsíða 182

418
ANNA AGNARSDÓTTIR
SKÍRNIR
Það er reyndar langt síðan fræðimönnum varð ljóst að siglingarnar til
Islands hafi verið orðnar verulegar þegar líða tók á 17. öldina. Jón Aðils
taldi að íslendingar hefðu verið háðir aðflutningum enskra duggara fram
yfir miðja 17. öld (bls. 283). Bagalegt er að Helgi skuli ekki hafa teygt
rannsókn sína a.m.k. fram yfir 1650, einkum þar sem hann segir sjálfur að
sóknin virðist hafa aukist enn frekar eftir 1630 og hafi kannski náð há-
marki um 1650-1660, jafnvel þrefaldast í samanburði við miðbik 16. ald-
ar. Blómaskeiðið hlýtur að hafa staðið til a.m.k. 1660. Það er helst á Helga
að skilja að heimildaskortur hafi hamlað frekari rannsóknum (bls. 226).
Samskipti Englendinga og íslendinga á 17. öld hafa verið lítt rannsökuð26
en Ijóst er að Englendingar héldu áfram að sigla stórum flotum á íslands-
mið. í ritinu The Cambridge Economic History of Europe er tafla um sigl-
ingar fiskiflotans í Great Yarmouth á árunum 1594-1714. íslandsskipin fá
sérdálk. Þar kemur fram að a.m.k. 20 skip sigldu að meðaltali frá þessari
borg einni til íslands en oft mun fleiri, t.d. sigldu 63 skip þaðan árið
1634.27 Þá var Kristján IV virkur þátttakandi í 30 ára stríðinu og því
höfðu Danir lítið eftirlit á miðunum. Eftir því sem greinir í Vatns-
fjarðarannál hinum elsta voru hvorki meira né minna en 140 duggur að
veiðum undan Vestfjörðum sumarið 1650 og fylgdu þeim þrjú varnar-
skip.28 Björn Þorsteinsson telur að það hafi ekki verið „nema hluti þess
flota sem þá sótti íslandsmið".29 Auðvelt er að fallast á þá túlkun. Ungur
sagnfræðingur, Pétur G. Kristjánsson, segir í niðurlagi BA-ritgerðar sinn-
ar sem hann skrifaði árið 1998: „Þvert á fullyrðingar margra fræðimanna
sem telja að Englendingar hafi hörfað frá íslandsmiðum á Nýfundna-
landsmið í lok 16. aldar var fjöldi enskra fiskidugga við ísland síður minni
á 17. öld en þegar best lét á 16. öld.“30 Þeir Helgi eru alveg sammála og er
það eftirtektarvert, þar sem þeir nota ekki alltaf sömu heimildir og nálg-
ast efnið úr ólíkum áttum.
Árið 1602 hófst einokunarverslun Dana hér á landi og öll verslun við
útlendinga var bönnuð. íslendingar voru áminntir hvað eftir annað um að
eiga engin samskipti við Englendinga, annars vofði Brimarhólmsvist og
búslóðarmissir yfir þeim, eins og alþekkt er. En þrátt fyrir ítrekuð bönn
telur Helgi að það hafi fyrst verið með konungstilskipun 5. maí 1674 að
einokunarversluninni hafi verið komið á „af fullum þunga og alvöru".
Þetta er ný kenning um upphaf hinnar „raunverulegu" einokunarverslun-
ar og eru rökin þau að viðurlög voru „geysihörð" og þeim var fylgt
26 Tvær námsritgerðir hafa þó verið skrifaðar nýlega um þetta efni: sjá Pétur G.
Kristjánsson 1998 og Sverri Jakobsson 1994.
27 Mitchell 1977:145-46.
28 Annálar \\\-J\.
29 Björn Þorsteinsson 1976:133.
30 Pétur G. Kristjánsson 1998:70.