Vestfirska fréttablaðið - 16.12.1986, Blaðsíða 27

vestíirska
TTABLADIS
27
grimi alla tíð. Framan af hafi
hann ómeðvitað reynt að vinna
sig frá henni, en síðar meðvitað
er hann tengir skelfingu bams-
ins við þessar náttúruhamfarir
að fjórum áratugum liðnum.
„Það er ekki fyrr en fjörutíu ár-
um síðar, að ég kemst að hinu
sanna um þetta áhrifamikla
fyrirbæri, sem geymst hefur
með mér alla tíð, án þess að mér
kæmi til hugar að leita á því
skýringar.“ f riti Markúsar
Loftssonar er lýsing sjónarvotta
á umræddu gosi: „Mökkurinn,
sem kom upp úr gígnum, var
hvit hitagufa, blönduð litlu einu
af hvítblárri gufu, líkt og af
brennisteini... sló dökkrauðum
bjarma nálega upp á mitt loft.“
Þjóðólfur getur um gosið 13.
mars 1878: „...öll hús léku á
reiðiskjálfi, svo vatn gekk í
smáöldum á íláti... hélst þá
enginn hér við inni í bæ, og lík-
ast var sem kirkjan ætlaði að
hrinja með braki...“ Frásögn
séra Guðmundar Jónssonar,
Stóruvöllum).
Svipar lýsingu Ásgríms á
bernskuskynjan hans mjög til
þessara frásagna: „En skyndi-
lega verður mér litið í norð-
austur, og þá sé ég allt í einu,
hvar eldglæringum bregður á
loft, rauðum feiknstöfum, sem
rista dimmt himinhvolfið, og
jafnsnemma finn ég jörðina
bifast undir fótum mér.“ Einnig
virðast frásögn Markúsar
Loftssonar liggja til grundvallar
eldgosamyndinni frá árinu 1908
(bls. 24). I eldgosamyndum Ás-
gríms sjást ævinlega menn og
dýr á flótta; í bakgrunni spýr
fjallið eldi og brennisteini, en
einnig hggja eftir málarann
myndir þar sem flóttafólk kem-
ur fyrir sjónir áhorfandans án
sýnilegra tengsla við eldgos.
Myndir þessar bera þó ævinlega
heiti sem skírskota til áður-
nefndra hamfara.
Eldgosamyndir Ásgríms
tengjast þjóðsagnamyndum
hans efnislega því að flótti er
meginþema beggja þessara
myndaflokka. í Þjóðsagnabók
Ásgríms, sem Menningarsjóður
gaf út árið 1959 með formála
Einars Ólafs Sveinssonar, valdi
Ásgrímur 30 þjóðsögur sem
hann myndskreytti með 50
teikningum og vatnslitamynd-
um. Af þessum 50 myndum
sýnir helmingur samskipti
manna og trölla. Þar fara ábúð-
armiklar skessur og þursar, en í
flestum tilvikum skessur, sem
fara með miklum pilsaþyt á
eftir mönnum á flótta. Það er
aðeins í þessum tveimur
myndaflokkum sem háskans
gætir í myndlist Ásgríms Jóns-
sonar.
íslensku tröllin voru náttúru-
vættir en ekki landvættir. Svo
virðist sem allur þorri trölla-
sagna á íslandi séu eldri en
siðaskipti, og má þar nefna eina
mögnuðustu íslensku tröllasög-
una, sem er Bárðarsaga Snæ-
fellsáss. Tröllasögur voru í
miklum blóma fram á 17. öld,
en síðan fer trú manna á þeim
að þverra. Þeir eiginleikar sem
almenningur virðist hafa tengt
við tröllin eru styrkur, heimska,
heiðni og trygglyndi, samanber
máltækið „tryggur sem tröll."
Oft virðist sem sögurnar séu
beinlínis sprottnar beint upp úr
landslaginu og óttinn hafi mót-
að þær. Þetta sýnir Ásgrímur í
tröllamyndum sínum, þar sem
tröllin spretta út úr landslaginu,
og má líta á þau jafnt sem nátt-
úrufyrirbæri, fjall eða kletta, og
verur.
Ásgrímur hleður ekki myndir
sínar flóknum táknum á sama
hátt og Einar Jónsson, heldur
eru þær augljósar og umbúða-
lausar og nánast beinar mynd-
skreytingar við textann.
Ásgrímur verður fyrstur ís-
lenskra málara til að byggja á
þeim efniviði úr hugarheimi al-
þýðunnar sem þjóðsögurnar
eru. Auk þess sem enn gekk í
munnlegri geymd hafði þjóðin
lesið þjóðsögur Jóns Árnasonar
í rúm 40 ár er Ásgrímur tók að
myndskreyta þessar frásagnir.
Einar Jónsson myndhöggvari
hafði þegar um aldamótin gert
Útlagann, og Dögun fullgerði
hann 1906.
í Dögun byggir Einar á ljóð-
línu úr þjóðsögunni um Nátt-
tröllið sem kom á gluggann og
kvað „Dagur er í austri, snör
mín en snarpa, og dillidó.“
Sögu þessa myndskreytti Ás-
grímur árið 1905, og er sú mynd
trúlega eitt af þekktari verkum
hans, ekki síst þar sem hún
birtist í stafrófskveri sem notað
var í öllum barnaskólum á
fyrstu áratugum aldarinnar.
Áhugi þeirra Einars og Ás-
gríms á þjóðsögum er engan
veginn íslenskt fyrirbæri, held-
ur ber að líta svo á að þar séu
komin áhrif frá stefnu þeirri
sem fram kom í Frakklandi um
1880 og kennd er við symbol-
isma (táknhyggju). Stefna þessi
á rætur í rómantísku stefnunni,
og litu áhangendur hennar svo
á að hlutverk listarinnar væri að
túlka hugmyndir og hugarfóst-
ur sem leyndust á bak við hinn
sýnilega heim. Symbolisminn er
andóf við natúralismann, og fer
áhrifa hans að gæta á Norður-
löndum um 1890 og koma m.a.
fram í verkum norska málarans
Nátttröllið á glugganum. Olíumálverk frá 1905.
A
IsaQarðarkaupstaður
Bæjarstjóm ísafjarðar
óskar ísfirðingum
gleðilegra jóla og
gœfuríks komandi árs
og þakkar þeim fyrir árið,
sem er að líða.
Bæjarstjórinn á ísafirði