Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1991, Side 42

40
MÚLAÞING
um Bessahaug, og segja að nokkrum sinnum hafi verið grafið í hann.
Daniel segir hann vera um þriggja feta háan, en hvorugur þeirra lýsir
haugnum neitt frekar.
Sigfús Sigfússon (14) getur þess, að Sigurður Vigfússon forn-
fræðingur hafi grafið í Bessahaug og ekkert fundið, en þess er ekki
getið í skýrslu Sigurðar í Árbók Fornleifafélagsins 1893 (16). Getur
Sigfús þess til, að bein Bessa hafi verið færð til kirkju sem reist var á
Bessastöðum stuttu eftir dauða hans. (Reyndar segir Sigfús, að Sigurði
forna hafi farist haugbrotið „ærið linlega.“).
Sigfús hefur líka aðra sögu af broti Bessahaugs í þættinum af Spak-
Bessa, og er haugbrotsmaðurinn ekki nafngreindur, en kallaður „full-
hugi nokkur.“
Fyrir honum fór að sjálfsögðu eins og vanalega, að honum sýndust
nágrannabæirnir standa í björtu báli, og hætti þá að grafa, en holan
fylltist á meðan. Leggst hann þá til svefns og dreymir Spak-Bersa, sem
var „mikill og fornlegur í sjón, göfuglegur og skapfelldur.“ Bersi biður
manninn að hætta við haugbrotið, en hann gaf þess engan kost, og
heldur áfram að rjúfa hauginn daginn eftir. Kemst hann þá niður að
hellubjargi, en sumir segja viðum, sem hann réð ekki við, og varð að
hætta við svo búið. Næstu nótt dreymir hann Bersa að nýju, og finnst
hann nú vera allreiður, segir að aldrei muni takast að brjóta hauginn,
og þegar maðurinn þverskallast enn, finnst honum Bersi leggja hendur
á augu sér, og kennir hann sárs verkjar í þeim. Gat hann þá ekkert
unnið daginn eftir. Þriðju nóttina kom Bersi, og var nú blíðlegur, segir
að maðurinn verði aftur heill ef hann hætti við haugbrotið, og þykist
hann lofa því. Um morguninn fann hann ekki til augnanna og fór þá
enn til og fyllti holuna, sem hann hafði grafið í hauginn.
Hér er í rauninni komin sama sagan og séra Vigfús segir, en hefur
brenglast allmjög og dregið dám af hinum venjulegu haugbrotssögum.
í örnefnaskrá Bessastaða (18) segir svo um Bessahaug:
„Fremst og neðst í SV-horni Aursins er Bessahaugur, og þar á að vera
heygður Bessi hinn spaki. Haugurinn er hringlaga. í þennan haug hefur verið
farið, en ekki er mér kunnugt um árangur þess.“
í „Búkollu“ (1) segir, að fundist hafi hrossbein í Bessahaug.
Bessahaugur var friðlýstur skv. Þjóðminjalögum, ásamt fleiri
fornum minjum á Bessastöðum, 25. okt. 1930. Þann 17. júlí 1975 kom
Gunnlaugur Haraldsson, minjavörður, á staðinn og setti friðlýsingar-
merki á hauginn. Við það tækifæri ritar hann eftirfarandi lýsingu: