Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1991, Page 123

MÚLAÞING
121
kenndir við þessa bæi sem kirkjustaði
en ekki þingstaði. Svo er að sjá að
þingstaður hafi ekki verið á Eiðum,
því að árið 1892 er samþykkt í hrepps-
nefnd Eiðahrepps að flytja þingstað úr
Vallahreppi að Eyvindará. Sýslunefnd
var þessu samþykk. Almennt er talið
að þingstaður hafi verið á Egilsstöð-
um, en 1892 samþykkir sýslunefnd að
„mæla fram með því“ að hann verði á
Höfða. Þingstaður var í rauninni ekki
annað en viðkomustaður sýslumanns
á þingaferð, og þýðir að sjálfsögðu
ekki að hreppurinn væri ekki til fyrr.
Eg tók mig til fyrir skemmstu og
athugaði staðarnafnaskrár í Forn-
bréfasafni til að athuga þar tilgrein-
ingu nafnanna Eiðaþinghá, Hjalta-
staðaþinghá, Vallnahreppur og
Útmannasveit. Hvað þetta varðar nær
Fornbréfasafn frá ofanverðri 14. öld
og nær til loka 16. aldar. Par er því
ekki hægt að sjá hvenær nafnaskiptin
verða, hvenær nafnið Útmannasveit
hverfur en Hjaltastaðaþinghá tekur
við, en skráin og bréfin sem hún vísar
til sýnir hvernig þessi nöfn eru notuð
frá því um 1400 og fram undir 1600.
Fyrst varð fyrir „Máldagi Maríu-
kirkju á Hjaltastöðum í Útmannasveit
1367.“ Þar er bæjarnafnið enn í fleir-
tölu, en flest prestseturheiti sem enda
á staðir komust í eintölu snemma á
öldum. Hjaltastaður er fyrst í eintölu
ár 1500 og úr því ýmist í eintölu eða
fleirtölu.
Um nafnið Útmannasveit er það að
segja, að það er notað jöfnum
höndum um bæi í Hjaltastaða- og
Eiðaþinghá, um það bil fimm sinnum
um bæi í Hjaltastaðaþinghá, en 13
sinnum um bæi í Eiðaþinghá, um
Eiða, Mýnes og Eyvindará, og a.m.k.
þrisvar er Kirkjubær í Tungu talinn á
Útmannasveit. Mörg bréfanna eru
skrifuð á þessu svæði og nafnið því
notað heima fyrir um sveitirnar þrjár,
Hjaltastaðaþinghá, Eiðaþinghá og
Tungu, en alls ekki um Hjaltastaða-
þinghána eina, svo sem talið hefur
verið. Nafnið þing er notað um sveit-
irnar báðar og Eiðaþinghá einnig
kölluð Eiðamannasveit 1537, Eiðar og
Eyvindará í Eiðamannasveit.
Nafnið Hjaltastaðaþinghá kemur
fyrst fyrir í þessari skrá árið 1500,
„gjafabréf Ánastaða í Hjaltastaða-
þinghá“ og 1564 er skrifað „Hjalta-
staðar þinghá.“
Niðurstaðan af þessari lauslegu
athugun, sem nær yfir tímabilið 1367-
1570, verður því þessi:
Útmannasveit notað um sveitirnar
þrjár á Úthéraði og austan Jökulsár og
er því einungis landfræðilegt hugtak.
Hjaltastaða(r)þinghá er notað um
sveitina, Hjaltastaðahrepp.
Eiðaþinghá sést ekki í fornbréfum,
en Eiðaþing einu sinni.
En þetta varðar aðeins Fornbréfa-
safnið. Aðrar bækur frá sama tíma
kynnu að breyta þessum niðurstöðum.
Ótvíræð niðurstaða er ekki fengin
með þessum athugunum, og væri fróð-
legt að fá frekari vitneskju ef einhver
skyldi rekast á nöfn þinghánna á
þessum tíma, en einkum þó á síðari
tíma, 17. og 18. öld — og jafnvel
þeirri 19.
Það kynni að vera að nafnið
Útmannasveit hefði takmarkast við
Hjaltastaðaþinghá á 17. og 18. öld,
svo sem fram kemur í áðurnefndri
vísu Stefáns Ólafssonar, „veitug
Útmannasveitin“ segir hann og til-