Jökull - 01.12.1959, Blaðsíða 12

Myncl 4.
Flugmynd tekin
til norðvesturs
upp eftir Kötlu-
jökli, sem er mjög
ösku- og sand-
borinn hið neðra.
Huldufjöll til
vinstri. —
Aerial view
towards NW over
Kötlujökull. —
Ljósm.
M. Jóhannsson,
haustið 1959.
mjög nærri lokum annars og 6. áratugsins, svo
að ekki skakkar meira en 5 árum til að frá, 1625,
1721, 1823, 1918, 1660, 1755, 1860. Það hafa því
skipzt á löng og stutt goshlé frá 1625, 35 ár, 61,
34, 68, 37, 58, og samkvæmt þessu ætti nú að
vera stutt goshlé, 35—40 ár, en 40 ár eru þegar
liðin síðan Katla gaus. Ég fæ þó ekki séð nein
eldfjallafræðileg rök fyrir þessari reglu, enda
ékki sjáanlegt, að hún hafi gilt fyrr á öldum.
Meira er að byggja á þeirri staðreynd, að síðan
1580 — en aftur til þess tíma mun vitað um
öll Kötlugos — hefur Katla gosið að meðaltali
með 42 ára millibili og svipað myndi meðaltalið,
þótt tekið væri allt tímabilið frá 12. öld. A þeim
öldum, sem við höfum heimildir frá um öll
Kötlugos, hefur lengsta frávik frá meðaltalinu
verið 26 ár og það er ekki að sjá neina tilhneig-
ingu til að goshlé hafi lengst eða styttst á síðari
öldum. Af þeim 14 goshléum, sem við vitum
deili á, hafa 6 verið styttri en um er liðið frá
síðasta Kötlugosi. Ut frá gossögu Kötlu hygg ég
því óhætt að staðhæfa eftirfarandi:
Það má nær öruggt telja, að enn sé Katla
ekki dauð úr öllum æðum. Líklegust lengd gos-
hléa hennar er rúm 40 ár. Það er því liklegra
að Katla gjósi næstu 5 árin en að það dragist
meir en 5 ár að hún gjósi, og mjög ólíklegt
er, að gos dragist yfir tvo áratugi héðan í frá.
Kötlugos getur nti komið hvenær sem er.
Og þá vaknar eðlilega spurningin: Gerir
Katla nokkur boð á undan því gosi? Því er til
að svara, að í flestum tilfellum gera eldgos boð
á undan sér, misjafnlega löngu á undan og
misjafnlega skýr, sum þannig, að þau verða
aðeins fundin með mælitækjum. Nýlega var með
mælitækjum sagt fyrir um stað og stund goss á
Hawaii með svo mikilli nákvæmni, að kvik-
myndatökumenn voru tilbúnir með vélar sínar
á staðnum til að taka nærmyndir af því er
fyrstu hraunsletturnar þeyttust upp á yfirborð-
ið úr gossprungu þeirri er myndaðist.
Þau tæki, er einkum hafa verið notuð til að
segja fyrir um gos, eru hallamælar og jarð-
skjálftamælar.
Það virðist algengur undanfari gosa, að eld-
stöðin lyftist ögn vegna þrýstingsins neðanfrá.
Til þess að finna þessa lyftingu er notuð sér-
stök gerð hallamæla, löng rör með vatni í, sem
lögð eru í stefnu á eldstöðina. Lyftingin veldur
því að sá endi rörsins, er veit að fjallinu, lyftist
meir en hinn, og er hægt að mæla breytingu
vatnsborðsins með mikilli nákvæmni. Þessi tæki
hafa verið notuð með góðum árangri á Hawaii
og í Japan, en sérfræðingar, sem leitað hefur
verið ráða hjá, telja litlar líkur á að þau myndu
koma að gagni við að segja fyrir Kötlugos. Þar
er ekki hægt að koma þeim fyrir nógu nærri
eldstöðvunum, en á Hawaii, á Vesúvíusi og víða
í Japan eru rannsóknastöðvar utan í sjálfum
eldfjöllunum.
Vænlegra er, í sambandi við Kötlu, að athuga
jarðhræringarnar. Venjulegast eru jarðhræring-
ar um lengri eða skemmri tíma undanfari eld-
gosa, en lengstum eru þær hræringar svo vægar,
10