Jökull - 01.12.1959, Blaðsíða 28

2. mynd. Yfirborð Grímsvatna (a) fyrir og (b) eftir sigið. — The surface of the Grímsvötn
(a) before and (b) after the subsidence.
við fórum upp. Vorum átta og hálfan tíma á
leiðinni. Gistum undir Hágöngugíg um nótt-
ina. Löbbum til byggða á sunnudaginn. A
mánudaginn fáum við ferð með vörubíl út að
Klaustri, en þangað sótti Guðmundur Jónasson
okkur. Farangurinn, sem við skildum eftir upp
við jökul, sótti Guðlaugur á Blómsturvöllum
nokkru síðar.
III.
Mjög mikið umrót hafði orðið í Grímsvötn-
um, eins og sézt hafði úr ffugvélinni. Var það
stórkostlegast vestanvert í kvosinni. Spilda, um
tveir km frá norðri til suðurs og fjórir km frá
vestri til austurs hafði sigið um 105 m að meðal-
tali. Sigið mældum við með Pau hn-hæðarmæli
og ætti þeirri mælingu vart að þurfa að skeika
meir en um einn metra til eða frá. Vegalengdirn-
ar mældum við þannig, að við stikuðum þær
allir á skíðunum og tókum meðaltal af þeim
mælingum okkar. Þessar mælingar á vegalengd-
unum geta auðvitað ekki gert kröfu til ná-
kvæmni, en þær rnunu láta nærri því rétta. Oll
hin signa spilda var marflöt. Sums staðar þar,
sem spiklan hafði sigið á ójöfnur eða hnjóta á
dalbotninum, komu frarn hólar, er minntu á
illa sprungnar vörtur. Brotsárin, sem myndazt
höfðu við sigið, voru auðsæ allt í kring, en
greinilegust voru þau við hamravegginn að
sunnan. Skriðjökullinn, sem fellur niður í kvos-
ina að vestan og norðan var allur mjög brotinn
og umturnaður og jakahrönglið allt þakið lagi
af svörtum sandi og smágerðum vikri. Heljar-
djúpur, kringlóttur pyttur, sem líktist mjög
sprengigíg, var austan til í hrönglinu við norð-
vestur-kvosarvegginn. Pyttur þessi var sótsvartur
að innan, og við áætluðum dýpið ámóta mikið
og sigið á spildunni var eða um 100 metra.
26
Veggirnir voru lóðréttir allt í kring, og opið var
þröngt miðað við dýpið. Megna fýlu af brenni-
steinsvatnsefni lagði upp um jakahrönglið. A
yfirborði hinnar signu spildu, sunnan og vestan
til, mótaði fyrir tveimur gígmynduðum skálum,
líkúm þeim sem við Ivristján O. Skagfjörð og
Tryggvi Magnússon athuguðum á þessurn stað
1935 (Áskelsson, 1936 og Skagfjörð, 1936). Nú
stóð kalt vatn í skálum þessum.
I þetta sinn hefur ekki verið um stórgos að
ræða í Grímsvötnum i líkingu við gosið 1934.
En auðsætt virtist þó, að gosið hafði upp úr jökl-
inum, líklegast mestmegnis gufu en einnig þeim
lausu gosefnum, sem þöktu jakahrönglið í vest-
anverðum Grímsvatnadal. Líklegast verður að
telja að smágos þetta hafi orðið aðfaranótt mið-
vikudagsins 26. september. Þá um daginn liripar
vatnið úr Skeiðará, og þennan dag fljúga þeir
Pálmi Hannesson og Guðmundur Kjartansson
yfir Grímsvötn og sjá allt umrótið. Virtist þá
líka rjúka meira en á laugardaginn næsta áður,
þegar Pálmi flaug yfir Grímsvötn (Hannesson,
loc cit.). Það er í samræmi við fyrri reynslu
manna af Skeiðarárhlaupum, að samtímis því
sem gýs upp úr jöklinum, dettur hlaupið úr
ánni.
Nýsnævi nokkurt hafði fallið á jökulinn fyrstu
dagana í október, þegar rigningin og súldin var
sem mögnuðust við jökulrönclina. Þá virðast
lausu gosefnin enn liafa verið það heit, að þau
hafi brætt af sér snjóinn, sem á þau féll, þótt
þau væru orðin köld, þegar við athuguðum þau.
Þess ber þó að geta, að ógerningur var að kom-
ast um jakahrönglið víða, og getur vel verið,
að hiti hafi verið þar sums staðar, þó að við
yrðum hans ekki varir. Hvergi sáurn við þó
rjúka.
Ég hefi áður leitt að því líkur (Áskelsson,