Jökull - 01.12.1959, Blaðsíða 25

stakkaskiptum síðan á laugardaginn næst á
undan. Allur dalbotninn hafði sigið og umturn-
azt, en mest var raskið að sjá vestast í dalnum.
Á fimmtudagskvöld er talið venjulegt sumar-
vatnsmagn í Skeiðará (þ. e. hásumarvatnsmagn),
og um helgina á eftir er áin riðin.
Skeiðará braut jökulinn, einkum við aðalút-
fallið. Tíu til tólf metra háir ísjakar bárust
nokkur hundruð metra fram á sandinn, og
smærri jakar flutu langt suður fyrir Skaftafell
(P. Hannesson, 1958). Austur við Skeiðará slitn-
aði símalínan á tveggja km breiðu svæði og auk
þess á nokkrum kafla vestar á sandinum þar,
sem minni háttar útföll komu, einkum úr eldri
framrennslum. Allmikill reki flaut af fjöru.
Milli gosa í Grímsvötnum og venjulegra stór-
hlaupa í Skeiðará, sem þeim eru samfara, hafa
liðið að jafnaði 10—12 ár, en eftir gosið 1934
hafa færri ár liðið á milli lilaupa og þau verið
að sama skapi vatnsminni en venjuleg stórhlaup
(sjá S. Þórarinsson, 1953). Hlaupið 1945, sem
eins og áður er sagt er eitt af þeim minni, hag-
ar sér þó mjög líkt og um stærra hlaup væri að
ræða. Eftir þeim beztu upplýsingum, sem fáan-
legar eru af liátterni árinnar hlaupdagana, vex
hún jafnt og þétt í nokkra daga og liefur fer-
faldað hásumarsvatnsmagn sitt á sjötta degi,
frá því að hlaupvöxturinn liófst. Næstu daga
færist vöxturinn i aukana, unz hámarki er
náð á tíunda degi hlaupsins. Þá hrapar svo
að segja allur vöxtur úr ánni á einum sól-
arhring og honum tæpurn. Sé gerður saman-
burður á þessu hlaupi og stórhlaupinu 1934
(J. Áskelsson, 1935) er aðalmunurinn fólginn
í því, að þá var vöxturinn miklu örari. Á
sjötta degi hlaupsins hafði vatnsmagnið tífald-
azt miðað við mesta sumarvatnsmagn. Á tíunda
degi hlaupsins lauk því. Þetta er hinn venju-
legi gangur Skeiðarárhlaupa.
Bez't rannsakaða Skeiðarárhlaup til þessa
mun vera hlaupið 1954. Sigurjón Rist sat þá
austur 1 Skaptafelli og fylgdist nákvæmlega með
Skeiðará frá upphafi hlaupsins til enda (S. Rist,
1955). Sigurjón telur heildarvatnsmagn þessa
hlaups hafa numið 3,5 km3 ± 20%. Það ér vel
kunnugt að ýmsir menn 1 Öræfum og í Fljóts-
hverfi, sem þar hafa dvalizt frá barnsaldri, eru
allra manna naskastir að kveða á um vatns-
magnið í hlaupunum og sumir þeirra minnsta
kosti (Rist, loc.cit.) einkenna hlaupin með orð-
unum „stórt“, „allstórt", „töluvert" og „lítið“.
Þannig telur Ragnar Stefánsson í Skaftafelli,
að hlaupið 1954, sem samkvæmt mælingum Sig-
urjóns Rist flutti fram í allt 3,5 km3 af vatni,
hafi verið „töluvert". Vatnsmagn hlaupsins
1945 reiknuðu þeir Steinþór Sigurðsson og Sig-
urður Þórarinsson, og taldist Jreim það myndi
hafa verið um 3 km3 (Þórarinsson, 1958). Þessu
hlaupi gefur Ragnar Stefánsson einnig einkunn-
ina „töluvert" (Rist, loc.cit.). Mínar eigin at-
huganir á vatnsmagni jiessa síðarnefnda hlaups,
sem að vísu styðjast eingöngu við skýrslur ann-
arra, benda til, að þá mundi vel í lagt, þegar
vatnsmagn þess er talið 3 km3. Mikið minna
getur hlaupið þó ekki hafa verið, því að þá
myndi það ekki liafa verið nefnt „töluvert" af
kunnugum, heldur „lítið“.
II.
Jafnskjótt og fréttir bárust um Jtað, að Skeið-
ará væri farin að vaxa og líkur væru á hlaupi
1 henni, tjáði ég Pálma Hannessyni, að ég væri
reiðubúinn að fara inn að Grímsvötnum og
fylgjast með væntanlegum breytingum þar á
jöklinum, ef t. d. Náttúrufræðideild Menningar-
sjóðs vildi kosta förina. Föstudaginn 21. septém-
ber ræddi Pálmi málið við Valtý Stefánsson,
formann sjóðsins, og að því samtali loknu var
förin ákveðin. Ég hafði þegar tryggt mér ferða-
félaga, þrjá alvana jöklafara og dugnaðar-
drengi, þá Alfreð Karlsson, Egil Kristbjörns-
son og Friðþjóf Hraundal. Voru þeir allir fús-
ir til farar. Hins vegar gekk mér ekki eins fljótt
að tryggja mér flutning úr byggð og inn að jökli.
Þó var aldrei hætt við ferðina. Kvittur um það
hefur verið af völdum einhvers misskilnings, sem
mér er ókunnugt um (Pálmi Hannesson, 1958).
Þegar ég loks var öruggur um, að Guðlaugur
Ólafsson á Blómsturvöllum, mundi flytja okk-
ur og liafurtask okkar inn að jökulrönd, gekk
heimanbúnaður okkar greitt. Hinn alkunni
ferðagarpur, Guðmundur Jónasson, ók okkur
austur í Fljótshverfi. Var farið héðan frá
Reykjavík kl. 11 fimmtudaginn 27. september
og komið að Kálfafelli laust fyrir kl. 11 um
kvöldið. Þar fengum við að sofa í samkomu-
húsinu. Ferðin austur gekk í alla staði að ósk-
um. Við áðum á þremur stöðum, Selfossi, Vík
og Iíirkjubæjarklaustri. Bíllinn „Maja“ var að
sönnu ekki ýkja stór, en furðurúmgóður og
traustur og bílstjórinn hinn öruggasti. Um
kvöldið hafði ég tal af Guðlaugi og var ákveðið
að hann kæmi kl. 7 að morgni með liestana.
23