Jökull - 01.12.1959, Blaðsíða 15

mann, prestur á Mýrum í Álftaveri, virðist hins-
vegar ekki verða var við neinn jarðskjálfta aust-
ur þar. En um náttmál, eða 3 tímum eftir að
jarðhræringar byrjuðu í Vík, sér hann útúr fall-
jöklinum útfossa vatnsflóð fyrir norðan Haf-
ursey og kl. 2 eftir miðnætti, eða 7 klst. eftir að
hræringarnar hófust, er hlaupið komið niður í
Álftaver (Ibid. 252).
Enn gaus Katla 1860, 2. dag maímánaðar. Þá
byrjuðu jarðhræringarnar í Vík, að- sögn síra
Magnúsar Hákonarsonar, kl. 6—8 um morgun-
inn, en hlaupið kom fram á Mýrdalssand kl. 2
um eftirmiðdaginn eða um 7 klst. síðar.
Urn síðasta Kötlugos eru mjög greinagóðar
frásagnir í riti Gísla Sveinssonar, sýslumanns,
Kötlugosið 1918 og afleiðingar þess, og rit Guð-
geirs Jóhannssonar, Kötlugosið 1918. Þetta gos
byrjaði laugardaginn 12. október 1918 og varð
jarðhræringa vart í Mýrdal einni stundu eftir
hádegi. Hófust þær með snöggum kipp, svo að
hrikti í húsum og glamraði í leirtaui og laus-
um munum. Hélt svo áfram hræringum næsta
hálftíma, en fóru rénandi. Snemma á 4. tím-
anum sást til hlaupsins frá Vík þar sem það
fossaði suður farveg Múlakvíslar. Ivl. tæplega
3.30 fór hlaupið fram með Hjörleifshöfða að
vestan og snemma á 4. tímanum var hlaup
komið að Hólmsárbrú og slapp maður einn
þar nauðuglega yfir áður brúna tæki af. Litlu
síðar náði hlaupið Álftaveri og umkringdi bæi
hvern af öðrum. Munu hafa liðið um tveir
tímar frá því jarðhræringa varð vart í Vík þar
til hlaupið var komið þar fram á sand sem
Múlakvíslarbrúin nú er.
Af framangreindu virðist mér mega draga þá
ályktun, að Kötluhlaup samfara gosi muni næst-
um örugglega gera boð á undan sér með jarð-
hræringum, sem finnast af fólki í Vík einhverj-
um klukkustundum áður en hlaupið tekur af
veginn yfir Mýrdalssand og kemst niður í Álfta-
ver og tekur af brýrnar á Hólmsá og Múla-
kvisl. Vera má, að hin mikla þynning á jökl-
inum síðustu áratugi valdi því, að hlaupið gangi
hraðar fram en áður, en þó ætla ég líklegast, að
fyrirvarinn verði nógur til þess að þeir komist
af Mýrdalssandi, sem þar eru í bíl, ef engum er
lileypt út á sand eftir að jarðhræringanna verð-
ur vart i Vík, en ólíklegt er að jarðhræringarn-
ar finnist af fólki, sem er á ferð yfir sandinn og
ekki virðist, samkvæmt fyrri reynslu, því að
treysta, að þær finnist í Álftaveri. Nú er því
jjannig háttað, að Mýrdalurinn er ekki á raun-
verulegu jarðskjálftasvæði, og verður þar næstum
aldrei vart jarðskjálfta nema í sambandi við
Kötlugos. Það virðist því sjálfsögð öryggisráð-
stöfun, að þegar er jarðhræringa verður vart af
fólki í Vík, séu stöðvaðar bílferðir út á Mýrdals-
sand og Álftveringum og Meðallendingum gert
aðvart. Rétt er og að hringja strax vestur í
Rangárvallasýslu til að fregna, hvort jarðskjálft-
inn sé sterkari vestur þar. Sé svo, á hann ekki
upptök á Kötlusvæðinu, og má þá aftur leyfa
umferð um sandinn. Vart mun þurfa að loka
sandinum meir en þrjár stundir eða svo, áður
en úr verður skorið hvort um Kötlugos er að
ræða eða ei. Það skal fram tekið, að þessar ráð-
stafanir hafa verið ræddar við sýslumann Skaft-
fellinga, sem er áhugasamur um að gert verði
það sem hægt er til að firra vá vegna Kötlugoss,
og er hann sammála um réttmæti slíkra ráð-
stafana.
Enn vil ég víkja að einni spurningu, sem í
rauninni er þegar svarað með því sem ég hefi
nefnt um byrjun gosanna. Hvenær á árinu er
Kötlugos líklegast? Það er ekki óeðliíegt að
spurt sé, og það skiptir máli einkum um tjón
af öskufalli, hvenær askan fellur. Tjónið verður
að öðru jöfnu miklu meira, ef askan fellur að
sumarlagi. Um 9 Kötlugos vitum við með vissu
hvenær byrjuðu. Þar af byrjaði 1 í janúar, 2
í maí, 1 í júní, 1 í ágúst, 1 í september, 2 í
október og 1 í nóvember. Af því má draga þá
ályktun, að líkurnar fyrir Kötlugosi megi heita
jafnar hvenær sem er á árinu. Kötluaskan getur
allteins fallið á nýslegna töðu og nýfallinn snjó.
Ég ætla ekki að hrella lesendur með lýsingum á
Kötlugosum, en víst er um það, að enda þótt
hlaupin séu háskaleg og hættulegri um mann-
tjón en öskufallið, getur fjárhagslegt tjón af
öskufalli orðið margfalt meira. Svo dæmi séu
nefnd skal þess getið, að falli aska í næsta gosi
yfir sörnu svæði og 1721, en mánuði síðar, verð-
ur lítill sem enginn heyskapur það sumarið í
flestum sveitum Suðurlandsundirlendisins, eða
á aðalmjólkursvæði landsins. Og tvívegis, 1625
og 1755, hefur öskufall úr Ivötlu lagt Skaftár-
tungu og nokkurn hluta nærsveitanna í auðn.
Við öskufallið verður ekki ráðið og ekki um
annað að gera en taka því þegar þar að kemur.
En ekki væri þó úr vegi, að forráðamenn þjóð-
arinnar ígrunduðu einhvern tíma og það heldur
fyrr en síðar, hvernig bregðast skuli við slíkum
háska, ef að ber. Það myndi varla skaða að hafa
eitthvað hugsað það mál í tíma. Það þýðir ekki
13