Bændablaðið - 13.05.2015, Blaðsíða 44

44 Bændablaðið | Miðvikudagur 13. maí 2015
Furðulitir hjá sauðfé
Eins og lesendur þekkja þá er
okkur sauðfjárdómurum ákaflega
illa við dökka bletti í feldinum hjá
hvítu fé. Þannig sköpuð lömb hljóta
alla jafnan harða útreið í dómum
hjá okkur sem að slíkum dómum
vinnum.
Fyrir nokkru rakst ég á í gömlum
tölvupósti hjá mér mynd sem mér
hafði á sínum tíma verið send af Jóni
Jónssyni á Kirkjubóli í Steingrímsfirði
en hún var af veturgömlum hrútum á
hans uppeldisbýli, Steinadal. Þegar
ég fór að rifja nánar upp það sem ég
hafði heyri um gripinn sá ég að ég var
með í höndunum efni sem ætti erindi
fyrir sjónir allra sauðfjáreigenda um
leið og rifjaðir eru upp eldri hlutir.
Svikahrappur
Segjum fyrst af hrútnum í Steinadal.
Hrúturinn á myndinni mun fæddur
vorið 2003. Ég eftirlæt lesendum að
segja til um litarheiti hjá gripnum.
Hrúturinn var settur á um haustið
2003 og notaður nokkuð um veturinn.
Um vorið þegar afkvæmi hans fæðast
kemur í ljós að hrúturinn er arfhreinn
hvítur. Svarti bletturinn sem virðist
allstór er aðeins dökkur blettur hjá
hvítri, einlitri kind, en sá mesti sem
ég veit nokkur dæmi um. (Get ekki
sagt hef séð því að Hrapp sá ég
aldrei). Vegna eiginleikanna, sem
afkvæmin sýndu og ollu vonbrigðum,
var hann felldur haustið 2004 og mun
myndin tekin á aftökudegi hans.
Vegna þessa mun hrúturinn á sínum
hinstu dögum hafa gengið undir
nafninu Svikahrappur.
Stærsti dökki blettur á hvítri kind
Eins og áður segir þá er þetta stærsti
dökkur blettur sem ég veit dæmi um
hjá hvítri kind hér á landi. Frá fyrri
árum man ég eftir nokkrum þekktum
afburðahrútum sem voru „prýddir“
slíkum dökkum fegurðarblettum.
Aldrei man ég hins vegar eftir að
hjá afkvæmum þeirra sæjust nokkur
dæmi um að þessir blettir erfðust.
Ég held því að í flestum tilfellum að
hér sé um að ræða stökkbreytingu
í viðkomandi einstaklingi og komi
því ekki fram í kynfrumum hans.
Áreiðanlega eru einnig til dæmi um
erfðir á þannig blettum þó að slík
dæmi komi ekki upp í huganum.
Það sem enn styður þessa
ályktun tel ég að ég man eftir að
Stefán Aðalsteinsson gerði nokkrar
athuganir með erfðir á þessum
hlutum með að setja á hrúta með
slík einkenni á fjárbúunum sem þá
voru undir hans umsjá. Þetta var því
miður ein af mörgum athugunum eða
rannsóknum hans sem honum gafst
ekki tækifæri til að segja frá. Suma
af þessum hrútum man ég að ég sá
á Hólum þar sem þeir voru flestir.
Stefán sagði mér að hann sæi ekki
nokkur dæmi þess að þannig blettir
erfðust heldur væri skýringin sú sem
áður er rædd. Öðru máli gegnir um
smábletti eða dökka dropa á haus og
skrokki, þar eru erfðir að baki og
spilla þessir eiginleikar oft ull.
Helmingur
Öðrum mjög sérstöku litarfyrirbæri
langar mig að segja frá hér. Hér er
um að ræða hrút sem fæddur var árið
2005 á Skúmsstöðum í Landeyjum.
Hrútur þessi bar nafnið Helmingur
og var notaður á sínu heimabúi til
fjölda ára. Nafnið lýsir lit hans vel.
Annar helmingurinn var svartur en
hinn hvítur og var skiptingin sögð
alveg eftir beinum línum á hrygg
og á kviði og sömuleiðis í andliti.
Sjálfum auðnaðist mér aldrei að
skoða hann í návígi, sá hann aðeins
einu sinni að vori á beit í nokkurri
fjarlægð, þegar ég var í kúaskoðun
þar í sveit. Virtist mér að hann væri
alveg eins og lýsingin að framan,
sem ég hafði áður heyrt frá nokkrum
aðilum þar úr sveit og var einnig síðar
nákvæmlega staðfest af eigendum
hans. Helmingur var þannig ættaður
að hann var arfblendinn og erfði
sömuleiðis tvílit. Litarmunstur hans
sjálfs kom hins vegar aldrei fram
hjá tvílitum afkvæmum hans né
við framræktun þeirra. Ómögulegt
er að segja nákvæmlega hvernig
þessi litamósaikk er til komin. Ljóst
virðist þó að hún kom ekki fram í
kynfrumum gripsins. Frekast virðist
þetta sem frumur frá svörtum og
hvítum einstaklingi renni saman við
fyrstu frumskipti á fósturstigi í einn
einstakling.
Því miður fundust ekki myndir af
hrútnum hjá eigendum en hann var
langlífur og frægur í heimahéraði
þannig að mögulega finnst hjá
einhverjum góð mynd af honum sem
væri blaðinu þá mikill fengur að fá
til birtingar. Þorvaldur Kristjánsson
hrossaræktarráðunautur segir mér
að dæmi muni um líkindi við þetta
litamunstur hjá hrossum hér á landi.
Hreinflekkótt fé
Þriðja atriði sem ég vil nefna eru hvít
lömb, sem eru arfhrein flekkótt og
einnig arfhrein hlutlaus í A sætinu
(erfðauppbygging hjá venjulegu
tvílitu lambi). Þessu vakti Magnús
Sigurðsson á Gilsbakka fyrst athygli
mína á fyrir mörgum áratugum.
Hann vildi að þetta væri kallað
hreinflekkótt fé. Bágt átti ég með að
trúa þessu þá. Það sem síðar gerist.
þegar ég fer að vinna að samantekt
um íslenska forystuféð, er að þar
rekst ég á kindur út af Leifi 02-900
sem sagðar voru hvítar. Út frá
ættum þeirra átti ég einnig ákaflega
erfitt með að trúa þessu. Lét ég því
kanna þessa einstaklinga nánar og
reyndust þeir þá alltaf vera með litla
en greinilega svarta, eða gráa bletti í
augnahvörmum. Þarna var greinilega
komið hreinflekkótta fyrirbærið sem
Magnús hafði áratugum áður sýnt
mér og sagt frá.
Þó að flestir gripir falli að þeim
erfðalögmálum sem við teljum okkur
þekkja í lit og útlitseinkennum þá eru
ætíð til einhverjar undantekningar.
Ætíð er áhugavert að fá frásagnir af
slíkum tilvikum.
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Jón Viðar Jónmundsson
Ráðunautur
jvj@bondi.is
Veturgamlir hrútar í Steinadal í Strandasýslu haustið 2004.

Fjórhjólakerra með sturtum
Verð: 49.900kr
Áburðardreifari á fjórhjól
Verð: 39.900kr
SÁRASPREY FYRIR ÖLL DÝR
· Einstaklega græðandi
· Hægir á blæðingu
· Dregur úr sársauka og kláða
· Myndar filmu og hlífir sári
· Vinnur gegn bakteríu- og
sveppamyndun
· Íslensk framleiðsla
NÝSKÖPUNARVERÐLAUN
ÍSLANDS 2012
Siglufjörður · Sími 460 6900 · info@primex.is · www.primex.is
Fæst hjá
dýralæknum,
hesta- og búvöru-
verslunum
um land allt