Bændablaðið - 13.05.2015, Page 46

46 Bændablaðið | Miðvikudagur 13. maí 2015
Talsverð umræða hefur verið
um búnaðargjald undanfarin
misseri og hvort innheimta þess
sé lögleg og ef svo er í hvað gjaldið
fari. Í lögum um búnaðargjald
(nr. 84/1997) segir að innheimta
skuli sérstakt búnaðargjald af
búvöruframleiðendum, sem
nemur 1,2%, af gjaldstofni.
Gjaldið telst skattur og innheimta
þess lýtur sömu lögmálum og
innheimta annarra skatta, þó að það
renni allt aftur til baka í starfsemi á
vegum samtaka bænda.
Gjaldstofn búnaðargjalds er
velta búvöru og tengdrar þjónustu
hjá búvöruframleiðendum. Gjaldið
er lagt á alla starfsemi sem flokkast
undir ÍSAT atvinnugreinanúmer
Hagstofunnar sem byrja á 01 eða
02, með örfáum undantekningum
(ÍSAT nr. 01.61 eða hærri og 02.40).
Framleiðendum sem eru bæði með
búnaðargjaldsskylda starfsemi og
aðra sem ekki er gjaldskyld, ber að
halda þeim aðskildum í bókhaldi
sínu.
Leysti eldri gjöld af hólmi
Gjaldið var upphaflega tekið upp
1997 og leysti þá af hólmi nokkur
eldri sjóðagjöld sem landbúnaðurinn
greiddi til að fjármagna sameiginleg
verkefni.
Í upphafi var gjaldið 2,65% en þá
runnu hlutar þess til Framleiðsluráðs
landbúnaðarins og Lánasjóðs
landbúnaðarins. Framleiðsluráð var
lagt niður í árslok 1999 og samhliða
lækkaði gjaldið, fyrst í 2,55% og síðan
í 2%. Ríkið seldi Landsbankanum
Lánasjóð landbúnaðarins árið
2005 og sjóðurinn var í kjölfarið
sameinaður bankanum, sem þá var
í eigu einkaaðila. Samhliða þeim
breytingum lækkaði gjaldið í 1,2%
og hefur verið óbreytt síðan.
Gjaldið er rekstrarkostnaður
Búnaðargjald er rekstrarkostnaður
og frádráttarbært frá tekjum þess árs
sem það reiknast af. Búnaðargjald
er innheimt fyrirfram og tekur
fyrirframgreiðslan mið af álagningu
fyrra árs og greiðist með fimm
jöfnum mánaðarlegum greiðslum
mánuðina ágúst til desember á
viðkomandi tekjuári. Ef álagning er
hærri en ákvörðuð fyrirframgreiðsla
skal greiða mismuninn með sem
næst jöfnum greiðslum samhliða
innheimtu annarra skatta.
Álagning búnaðargjalds fer
fram um leið og álagning annarra
opinberra gjalda og kemur
til innheimtu um leið og þau.
Gjaldskyldir búvöruframleiðendur
skulu skila framtali til ríkisskattstjóra
þar sem gjaldskyldar fjárhæðir eru
sundurliðaðar eftir búgreinum
og jafnframt búvöruframleiðandi
sundurgreina gjaldstofn eftir
starfsstöðvum ef aðsetur
þeirra er annað en lögheimili
framleiðanda og á starfssvæði
annars búnaðarsambands. Þetta er
nauðsynlegt til að skipting gjaldsins
gangi upp en það rennur bæði til
félaga sem starfa á landsvísu, eftir
búgreinum og eftir svæðum.
Greiðendur búnaðargjalds 3.156
Árið 2014 greiddu bændur alls
516,7 milljónir króna í búnaðargjald.
Samkvæmt því var gjaldskyld velta
43,1 milljarður króna. Greiðendur
voru alls 3.156. Þessir fjármunir
renna til Bændasamtakanna,
búgreinafélaga, búnaðarsambanda
og Bjargráðasjóðs, samkvæmt
ákveðnum hlutföllum sem ráðast af
því um hvaða búgrein er að ræða.
Bæði Bændasamtökin og
búnaðarsamböndin láta hinsvegar
talsverðan hluta af sínum skerf
renna beint til Ráðgjafarmiðstöðvar
landbúnaðarins (RML), sem sinnir
ráðgjafastarfi í landbúnaði en
því starfi var áður skipt á milli
Bændasamtakanna og búnaðar-
sambandanna. Af framangreindum
516,7 milljónum króna runnu því
180,6 til RML í fyrra, 150,4 milljónir
skiptust milli búgreinafélaganna
ellefu, 102,6 milljónir runnu síðan
til Bændasamtakanna, 50,5 milljónir
til Bjargráðasjóðs og 32,6 milljónir
samtals til búnaðarsambandanna,
sem einnig eru ellefu.
Fjármunirnir til Ráðgjafar-
miðstöðvarinnar eru nýttir til
fræðslustarfs, menntunar- og
kynningarmála og til að greiða
niður þjónustu fyrirtækisins.
Starfsemi RML er um allt landi
og er þjónustan í boði fyrir allar
bændur óháð búsetu, búnaðargjald
nýtist til jöfnunar á þeim kostnaði.
Þeir viðskiptavinir RML sem greiða
búnaðargjald fá 50% afslátt af
tímagjaldi fyrirtækisins.
Greiðslur í bjargráðasjóð
mismunandi eftir búgreinum
Mjög mismunandi er eftir búgreinum
hvað hátt hlutfall búnaðargjaldsins
rennur til Bjargráðasjóðs. Loðdýra-
og skógarbændur greiða ekkert til
sjóðsins og ekki heldur grænmetis-
eða blómaframleiðendur. Aðrar
búgreinar greiða 5 til 30 punkta, en
alifuglabændur skera sig úr á hinum
endanum því þeir greiða 75 punkta.
Með punktafjölda er miðað við að
gjaldið í heild sé 120 punktar (1,2%).
Búgrein sem greiðir 30 punkta til
Bjargráðasjóðs er því að láta fjórðung
tekna af gjaldinu renna til sjóðsins.
Bjargráðasjóður notar tekjurnar
til að fjármagna bótagreiðslur úr
B-deild sjóðsins. Sjóðurinn veitir
ekki tryggingavernd heldur ráðast
bótagreiðslur til einstakra búgreina
alfarið af fjárhagslegu svigrúm í
„potti“ hverrar búgreinar á hverjum
tíma. Heildartekjur sjóðsins af
búnaðargjaldi voru 50,5 milljónir
árið 2014 eins og að framan greinir.
Það á sameiginlega við
búgreinafélögin, Bændasamtökin
og búnaðarsamböndin að þau hafa
litið á tekjur sínar af búnaðargjaldi
sem félagsgjöld og þau eru nýtt til
þess að fjármagna almenna starfsemi
samtakanna svo sem hagsmunagæslu,
skrifstofuhald, laun starfsmanna
kynningarstarf, aðalfundi og önnur
verkefni. Áherslur eru mótaðar af
félagsmönnum hvers félags fyrir sig
og ráðast mjög af þeim málum sem
brenna á þeim á hverjum tíma.
Misjafnt er eftir búgreinum
hvað mikið þær greiða til sinna
búgreinafélaga. Sauðfjárræktin
greiðir minnstan hluta, eða 15
punkta, en mest greiðir eggja-,
grænmetis- og blómaframleiðsla
eða 75 punkta. Aðrir raða sér þar á
milli Búgreinafélögin fengu samtals
150,4 milljónir í fyrra í tekjur af
búnaðargjaldi. Landssamband
kúabænda fékk þar stærstan hlut
eða 58,4 milljónir, í krafti mikillar
veltu í þeirri grein og næst kom
Samband garðyrkjubænda með 27,3
milljónir og þar á eftir Landssamtök
sauðfjárbænda með 15,3 milljónir,
en aðrir minna.
Til Bændasamtakanna renna á
bilinu 15 til 40 punktar frá hverri
búgrein. Minnstur hluti eða 15
punktar kemur frá svína-, alifugla-
og eggjaframleiðslu en 40 punktar
koma frá loðdýra-, sauðfjár-, hrossa-
og æðarrækt. Heildartekjur BÍ af
búnaðargjaldi voru 102,6 miljónir
árið 2014 eins og að framan greinir.
Þá er búið að draga frá þau 31% af
tekjunum sem renna til RML.
Síðan skiptast 32,6 milljónir á
milli búnaðarsambandanna. Hlutur
búgreinanna er sem fyrr ólíkur.
Nautgripa-, sauðfjár- og hrossarækt
greiða 40 punkta, en allar aðrar
búgreinar greiða 10 punkta. Stærsti
hlutinn rennur til Búnaðarsambands
Suðurlands eða 10,5 milljónir.
Næst kemur Búnaðarsamband
Eyjafjarðar með 4,2 milljónir og
þá Búnaðarsamtök Vesturlands
með 4,1 milljón. Árétta verður
að búnaðarsamböndin láta 80% af
búnaðargjaldstekjum sínum renna
til RML en tölurnar hér að framan
miðast við þá fjármuni sem renna
beint til þeirra.
Lögmæti búnaðargjalds skoðað
Árið 2010 kvað Mannréttinda-
dómstóll Evrópu upp dóm um að
innheimta iðnaðarmálagjalds, sem var
af svipuðum toga og búnaðargjaldið,
stæðust ekki ákvæði um félagafrelsi
Mannréttindasáttmála Evrópu.
Innheimtu iðnaðarmálagjaldsins var
hætt skömmu síðar, en það hafði að
hluta runnið til Samtaka iðnaðarins á
svipaðan hátt og búnaðargjaldstekjur
renna til samtaka bænda.
Mikil líkindi eru með innheimtu
búnaðargjalds og iðnaðarmálagjalds
og vegna þess fóru Bændasamtökin
þess á leit við Lagastofnun Háskóla
Íslands að hún tæki að sér að
gera lögfræðilega álitsgerð um
búnaðargjald. Sigurður Líndal
skilaði álitsgerð sinni fyrir hönd.
Lagastofnunar Íslands í október
2011. Að mati Bændasamtakanna
var niðurstaða álitsgerðarinnar sú
að tekjum af búnaðargjaldi mætti
verja til þekkingar- og þróunarstarfs
í landbúnaði, til dæmis með
rekstri Ráðgjafarmiðstöðvar
landbúnaðarins, upplýsinga- og
kynningarstarfs sem og reksturs
Bjargráðasjóðs. En verulegur vafi
léki á því að nota mætti tekjurnar til
reksturs hagsmunagæslu. Segja má
að innheimta gjaldsins hafi verið í
nokkurri óvissu síðan þá. Stjórnvöld
hafa boðað að innheimtunni verði
hætt, en ekkert liggur fyrir um
tímasetningu þess eða hvernig það
verður útfært það er hvort innheimtan
falli alfarið niður eða haldi áfram til
þeirra verkefna sem fullvíst er talið
að standist lög. Búnaðarþing 2015
markaði þá stefnu að halda ætti
áfram innheimtu til slíkra verkefna,
en ekki fella gjaldið niður í heild.
Nýrra leiða leitað
Meðal samþykkta sem gerðar voru
á síðastliðnu Búnaðarþingi var að
leita nýrra leiða til að fjármagna
Bændasamtök Íslands fari svo að
búnaðargjald verði lagt niður.
Sú stefna var mörkuð hvað
varðar Bændasamtökin að þegar
og ef tekna af búnaðargjaldi nýtur
ekki lengur við skuli fjármagna
samtökin með 0,3% veltutengdu
félagsgjaldi. Sú stefna nær bara
til BÍ en ekki búnaðarsambanda
eða búgreinafélaga, sem ætlað er
að móta eigin áherslur um málið
eftir því sem félögin sjálf telja
ákjósanlegast. /VH
Gjaldstofn búnaðargjalds er velta búvöru og tengdrar þjónustu hjá búvöruframleiðendum:
Hvað er búnaðargjald og í hvað er það notað?
Núgildandi kjarasamningur milli
Starfsgreinasambands Íslands
og Bændasamtaka Íslands
gildir frá 1. febrúar 2014 til 28.
febrúar 2015. Þótt samningurinn
sé runninn út eiga aðilar ekki í
neinum vinnudeilum og kaup og
kjör skulu vera samkvæmt honum
þar til nýr samningur verður
gerður.
Aðild að kjarasamningi er
lögbundin og ákvæði um hana er
að finna í 5. og 6. gr. laga nr. 80/1938
um stéttarfélög og vinnudeilur.
Kjarasamningur bindur ekki aðeins
félagsmenn þess stéttarfélags sem
hann gera, heldur einnig alla þá sem
vinna þau störf sem samningur tekur
til á félagssvæðinu. Samkvæmt 1.
gr. laga um starfskjör launafólks
og skyldutryggingu lífeyrisréttinda
nr. 55/1980 skulu laun og önnur
starfskjör, sem aðildarsamtök
vinnumarkaðarins semja um, vera
lágmarkskjör fyrir alla launamenn
í viðkomandi starfsgrein á svæði
því er samningurinn tekur til.
Samningar einstakra launamanna
og atvinnurekenda um lakari kjör
en hinir almennu kjarasamningar
ákveða skulu ógildir. Því skiptir
ekki máli hvort launamaður er
félagsmaður í stéttarfélagi eða
ekki, né hvort atvinnurekandi er
aðili að samtökum atvinnurekenda
eða ekki. Kjarasamningurinn
kveður á um lágmarkskjör þessara
aðila. Tilgangur þessa ákvæðis
er sá að tryggja launafólki
ákveðin lágmarkskjör samkvæmt
kjarasamningum og koma í veg fyrir
að menn séu þvingaðir til að standa
utan stéttarfélaga. Engu skiptir
heldur varðandi ráðningarkjör þótt
vinnumiðlanir eða starfsmannaleigur
hafi haft milligöngu um ráðningu.
Greiðsla tryggingagjalds af
launum er einnig forsenda þess
að starfsmaðurinn hafi rétt til bóta
úr Atvinnuleysistryggingasjóði
og lífeyris- og slysatryggingum
almannatrygginga.
Samningurinn tekur til starfsfólks
sem starfar við hvers kyns búfjárrækt,
jarðrækt, skógrækt, garðrækt og
ylrækt. Einnig eftirfarandi starfsemi,
fari hún fram á lögbýlum: Eldi og
veiðar vatnafiska, nýting hlunninda,
framleiðsla og þjónusta. Hann nær
hins vegar ekki til þeirra sem starfa
við ferðaþjónustu nema hún sé
stunduð í smærri stíl eins og segir í
samningnum, enda sé það samþykkt
af hálfu viðkomandi stéttarfélags.
Kaup og kjör
Laun þau sem samið er um í
samningnum eru lágmarkslaun og
miðast við að virkur vinnutími í
dagvinnu sé 37 klst. og 5 mínútur á
viku. Vinnutíma skal hagað þannig
að unnið sé frá kl. 07.55 – 17.00
mánudaga til föstudaga eða 07.30
– 16.35 mánudaga til föstudaga.
Í sérstökum tilvikum er heimilt
að semja um rofinn vinnutíma ef
skipulag búrekstursins krefst slíks.
Dagvinna skal þó aldrei hefjast fyrr
en kl. 07.00 og aldrei standa lengur
en til kl. 19.00. Dagvinna getur þó
ekki staðið lengur en 7 klst. og 25
mínútur (virkar vinnustundir) á
þessu tímabili.
Samningsbundin yfirvinna hefst
þegar umsaminni dagvinnu er lokið, 7
klst. og 25 mín. virkum vinnustundum
á ofangreindu tímabili. Fyrir vinnu
á laugardögum, sunnudögum og
örðum samningsbundnum frídögum
greiðist yfirvinnukaup. Einnig vinnu
umfram 173,33 dagvinnustundir á
mánuði. Sé unnið á dögum sem
skilgreindir eru sem stórhátíðardagar
í aðalkjarasamningi SGS og SA skal
greiða stórhátíðakaup.
Í kjarasamningi Bændasamtaka
Íslands og fyrrnefndra aðila er að
finna nánari ákvæði um launakjör,
frítíma o.s.frv. Einnig aðbúnað og
hámarks greiðslur fyrir fæði og
húsnæði.
Í sérstökum tilvikum er heimilt
að semja um rofinn vinnutíma
ef skipulag búreksturs krefst
slíks og skal það skilgreint í
ráðningarsamningi. Sé það gert
skal dagvinna ekki hefjast fyrr en
kl. 07.00 og eigi standa lengur en
til 19.00. Dagvinna getur eftir sem
áður ekki staðið lengur en 7 klst og
25 mín. (virkar vinnustundir) á þessu
tímabili.
Aðbúnaður og öryggi
Vinnuveitandi skal leggja
starfsmönnum til vinnufatnað og
skófatnað eftir þörfum og eðli
vinnunnar. Um öryggisbúnað,
aðbúnað og hollustuhætti gilda
ákvæði 7. kafla aðalkjarasamnings
Starfsgreinasambands Íslands og
Samtaka atvinnulífsins.
Samkvæmt lögum um
vinnustaðaskírteini nr. 42/2010
skal atvinnurekandi sjá til að
hann sjálfur og starfsmenn hans
fái vinnustaðaskírteini er þeir
hefja störf. Samkvæmt reglugerð
1174/2011 gildir þetta ákvæði m.a.
um rekstur gististaða, þar með talið
tjaldsvæða og svæða fyrir húsbýla og
hjólhýsi. Einnig eiga allir starfsmenn
í veitingasölu og þjónustu að bera
vinnustaðaskírteini við störf sín.
Ráðningarsamningar
Mikilvægt er að gera skriflega
ráðningarsamninga. Þar skal
t.d. tilgreina ráðningartíma,
uppsagnarfrest, hvort samið sé
sérstaklega um vinnutíma og einnig
útfærslur ef um hlutastarf er að ræða
eða ef skipulag krefst þess að samið
sé um rofinn vinnutíma. Einnig um
frádrátt vegna fæðis og húsnæðis,
lífeyrissjóð og fleira. Vinnuveitandi
ber ríka ábyrgða á því að gerður sé
skriflegur ráðningarsamningur og
þarf því að kynna sér vel hvaða atriði
þurfa að koma fram í honum.
Tryggingar og vinnuslys
Greiðsla tryggingagjalds er forsenda
þess að starfsmaðurinn hafi rétt til
bóta úr Atvinnuleysistryggingasjóði
og lífeyris- og slysatryggingum
almannatrygginga. Atvinnu-
rekendum ber einnig að kaupa
atvinnuslysatryggingu fyrir
starfsmenn sína samkvæmt ákvæðum
kjarasamninga. Tryggingin gildir
að jafnaði vegna slysa á vinnustað
og á beinni leið til eða frá vinnu.
Örorkubætur eru greiddar vegna
varanlegrar örorku sem reiknuð
er í prósentustigum. Dagpeningar
eru greiddir vegna tímabundinnar
örorku og dánarbætur vegna andláts
launamanns.
Öll slys á vinnustað ber að
tilkynna til Vinnueftirlitsins ef
starfsmaður er frá vinnu einn eða
fleiri daga vegna þess. Rannsókn
lögreglu og Vinnueftirlits er
nauðsynleg ef líkamstjón hefur orðið
og er oft frumgagn við sönnun orsaka
og skaðabótaskyldu. Nauðsynlegt
er einnig að halda saman öllum
kvittunum vegna útlagðs kostnaðar
og eignatjóns. Um vinnu barna
og unglinga gildir reglugerð nr.
426/1999. Í henni eru m.a. talin upp
verkefni sem ekki má fela unglingum
undir 18 ára aldri og undanþágur frá
því að tilteknum kröfum uppfylltum.
Að lokum
Að mörgu er að hyggja við ráðningu
fólks í vinnu. Auk þess að greiða
laun og standa skil á gjöldum þeim
tengdum bera atvinnurekendur
ýmsar skyldur t.d. varðandi aðbúnað
starfsfólks og tryggingar. Bændur
er hvattir til að kynna sér vel þá
kjarasamninga og reglur sem gilda
hverju sinni og tryggja þannig að
þessi mál séu í góðum farvegi.
Skriflegir samningar eru mikilvægir
ef ágreiningur kemur síðar upp milli
aðila. /EB
Kjarasamningar starfsfólks í landbúnaði