Þjóðmál - 01.12.2008, Blaðsíða 77

Þjóðmál VETUR 2008 75
haustið 1932, en hinir íslensku námsmennirnir
í Vesturskólanum voru þar kyrrir . Í bók inni
Kæru félögum birtir Jón Ólafsson fróðlega
skýrslu, sem Dýrleif Árnadóttir skrif aði á
norsku á útmánuðum 1932 um komm ún-
istaflokkinn íslenska undir heitinu „Kon-
spirasjon og provokasjon innenfor det islandske
parti“ (Leynibrugg og undirróður í íslenska
flokknum) . Dýrleif segir þar meðal annars, að
kommúnistar hafi í janúar 1931 ætlað að gera
áhlaup á hegningarhúsið við Skóla vörðustíg,
þar sem nokkrir félagar þeirra voru í gæsluvarð-
haldi eftir óspektir við Gúttó, en hætt við, eftir
að lögregla komst á snoðir um ætlun þeirra .30
Þótt frásögn Dýrleifar sé ótrúleg, ber henni
saman við það, sem Karl Nikulás son, sem þá
var ungur kommúnisti, sagði löngu síðar .31
Þessir fyrstu nemendur í byltingarskólum
Kominterns í Moskvu voru allir dyggir komm-
únistar . Jens Figved gerðist eftir heimkomuna
einhver harðskeyttasti Moskvumaðurinn í
átökum innan kommúnistaflokksins íslenska .
Hann varð síðar forstjóri KRON í Reykjavík,
en hrökklaðist úr því starfi og lést í New York
árið 1945, aðeins 38 ára að aldri .32 Eyjólfur
Árnason var gullsmiður á Siglufirði og Akur-
eyri, uns hann fluttist til Reykjavíkur og gerðist
fyrst starfsmaður MÍR, Menningartengsla Ís-
lands og Ráðstjórnarríkjanna, og síðan Þjóð-
viljans . Hann lést 1987 .33 Jafet Ottósson tók
þátt í óspektunum við Gúttó 7 . júlí og 9 .
nóvember 1932 og hlaut dóm fyrir . Hann
gekk líka hart fram, þegar andstæðingar
30 Lbs . 5228 4to, a-b . Komintern: 531 1 636a 6-7 . Dags .
í febrúar eða mars 1932 . Bréf Dýrleifar er birt í heild í ísl .
þýð . Jóns Ólafssonar í Kæru félögum, bls . 257-9 . Væntanlega
hefur Dýrleif líka skrifað bréf frá Moskvu, dags . 25 . janúar
1932, um kvenréttindi í Ráðstjórnarríkjunum, „Rússneska
konan,“ Vbl. 8 . mars 1932 .
31 Ólafur Grímur Björnsson: „Hallgrímur Hallgrímsson .
Kreppuár í Reykjavík og ferðin til Sovétríkjanna,“ Súl-
ur (2006), bls . 100-150 . Karl sagði að vísu, að hætt hefði
verið við árásina, vegna þess að forystumenn kommún-
istaflokksins hefðu ekki tekið í mál að beita ofbeldi . En það
þarf ekki að stangast á við þá sögn Dýrleifar, að lögreglan
hafi komist á snoðir um fyrirætlun ungu mannanna .
32 Eyjólfur Eyjólfsson: „Jens Figved,“ Þjv. 8 . ágúst 1945 .
33 „Eyjólfur Árnason sextugur,“ Þjv. 20 . janúar 1970 .
Sjá einnig minningargrein Kjartans Ólafssonar um Eyjólf
Árnason í Þjv. 2 . apríl 1987 .
varnarsamstarfs við Bandaríkin gerðu aðsúg að
Bjarna Benediktssyni fyrir framan Sjálfstæðis-
húsið 22 . september 1946 .34 Jafet vann fyrir
breska setuliðið á hernámsárunum og starfaði
eftir stríð hjá flugmálastjórn, en lést 1990 .35
Andrés Straumland var stofnandi SÍBS,
Sambands íslenskra berklasjúklinga, 1938 og
forseti þess til æviloka . Þess vegna lét hann
lítið að sér kveða í samtökum sósíalista, en var
samt einn af stofnendum Sósíalistaflokksins .
Hann lést 1945 .36 Haraldur Bjarnason var um
skeið formaður Verkamannafélagsins Dríf andi
í Vestmannaeyjum og kjörinn í bæjar stjórn
fyrir kommúnistaflokkinn og síðar Sósíal ista -
flokkinn 1934–1942 . Hann fluttist til Reykja-
víkur skömmu fyrir heimsstyrjöldina síðari
og átti ásamt þremur skólafélögum sínum frá
Moskvu, Eggerti Þorbjarnarsyni, Hall grími
Hall g rímssyni og Helga Guðlaugssyni hlut
að dreifibréfsmálinu svonefnda í ársbyrjun
1941, en þá voru breskir hermenn hvattir
til að óhlýðnast yfirmönnum sínum . Seinna
hætti Haraldur öllum stjórnmálafskiptum
og vann á skattstofunni í Reykjavík . Hann
lést 1955 . Sonur hans var Sverrir Haraldsson
listmálari, sem ólst upp hjá afa sínum og ömmu
í Vestmannaeyjum .37 Eftir heimkomuna frá
Moskvu stundaði Helgi Guðlaugsson verka-
manna vinnu í Reykjavík og tók ásamt þrem-
ur skólafélögum sínum frá Moskvu þátt í fyrr-
nefndu dreifibréfsmáli . Síðar starfaði hann
með Ægi Ólafssyni í fyrirtæki, sem flutti inn
vöru frá sósíalistaríkjunum . Þegar á leið gerð-
ist Helgi fiskverkandi og áhugamaður um
kenn ingar dr . Helga Pjeturss . Hann lést í
Reykjavík árið 2000 .38 Gísli Indriðason sinnti
34 „Fundurinn í barnaskólaportinu í gær varð vonbrigði
fyrir kommúnista“ og „Götulýður ræðst að forsætisráðherra
herra Ólafi Thors og Bjarna Benediktssyni borgarstjóra,“
Mbl. 23 . september 1946 .
35 Pétur Pétursson: „Jafet Ottósson,“ Mbl. 20 . mars
1990; Már Ársælsson [systursonur Jafets og sonur Ársæls
Sigurðssonar]: „Jafet Egill Ottósson,“ Þjv. 20 . mars 1990 .
36 J[ón] R[afnsson]: „Andrés Straumland,“ Þjv. 12 . júlí 1945 .
37 Matthías Johannessen: Sverrir Haraldsson, Reykjavík
1977, bls . 11 .
38 Sjá minningargreinar um Helga í Mbl. 20 . október 2000
eftir Sigríði Guðmundsdóttur og Atla Hraunfjörð, Halldór
Sævar Guðbergsson og Guðlaug Rúnar Guðmundsson .