Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2015, Blaðsíða 22

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 1. tbl. 91. árg. 201518
eða geðræn vandamál, eins og Afibran
(metóklópramíð), Haldol (halóperídól)
og fleiri, valda auknum stirðleika eða
hreyfitruflunum hjá einstaklingum með
Parkinsonveiki, jafnvel geta þau orsakað
Parkinsonkrísu (Danmodis, 2011). Í töflu
4 má sjá lyf sem ætti að forðast og hvaða
lyfjum er mælt með að nota í staðinn.
Ráð 4: Efling hreyfi- og sjálfsbjargargetu
Fjölmargir þættir auka hættu á byltum
hjá þeim sem eru með Parkinsonveiki.
Má þar nefna almennan vöðvaslappleika,
blóðþrýstingsfall, erfiðleika við að hefja
hreyfingar, „frost“ og aukaverkanir flókinnar
lyfjameðferðar (NICE, 2006). Þess vegna er
mikilvægt að meta hættu á byltum og vinna
náið saman með sjúkraþjálfara og iðjuþjálfa.
Við langvarandi svæsnum hreyfieinkennum
þarf ráðgjöf taugalæknis. Dagsdaglega er
hægt að nota ýmis ráð til þess að auðvelda
hreyfigetu og efla sjálfsbjargargetu.
Hafi sjúklingur tilhneigingu til þess að
frjósa má nota eftirfarandi úrræði:
• Hvetja sjúkling til að telja í huganum
eða upphátt. Umönnunaraðilar geta
gefið merkjagjöf með því að segja
upphátt „1­2, 1­2, 1­2“, „settu hælinn
fyrst“, „taktu stór skref“ eða nota
tónlist og söng, til dæmis syngja
taktfast „Göngum upp í gilið“.
• Fjölbreytni í umhverfi, til dæmis setja
rendur á gólf (litað límband) sem
sjúklingur getur stigið yfir.
• Hvetja sjúkling til þess að stíga yfir
ímyndaðan hlut.
• Setja fót fyrir framan sjúkling og biðja
hann um að stíga yfir fótinn. Viðhalda
síðan göngunni með því að telja upphátt.
• Setja stíft plastband neðst á göngustaf
og kenna sjúklingi að stíga yfir það ef
hann frýs.
• Hvetja til þess að gera eitt í einu; ekki
ganga og halda á hlut, ekki ganga og
tala og svo framvegis
• Ef fætur eru alveg límdir við gólfið, segja
þá „STOPP“ og hvetja sjúkling til þess
að að anda djúpt og taka eitt skref aftur
á bak. Ganga síðan áfram með stórum
skrefum.
• Auðvelda sjúklingi að snúa við með
því að ímynda sér að fætur hans fylgi
tölustöfunum á klukkuskífu.
• Ráðleggja sjúklingi að færa líkams­
þungann yfir á sitt hvorn fótinn til
skiptis; rugga sér rólega í gang.
• Skipta stóru verkefni (svo sem að fara
í bað) niður í skýrt afmarkaða hluta
með því að gefa ein fyrirmæli í einu,
til dæmis: sestu upp, farðu í skóna,
stattu upp, gakktu fram á baðherbergi.
• Ef sjúklingur á erfitt með að skrifa,
nota línustrikaðan pappír.
Önnur úrræði, sem má nota, eru til dæmis
létt snerting fylgdarmanns á öxl sjúklings.
Ef sjúklingur finnur stirðleikann koma yfir
sig getur verið hjálplegt að halda sér í
stólbak og einbeita sér að því að gera
þær æfingar sem sjúkraþjálfarinn mælir
með (Evrópsku Parkinsonsamtökin,
2013; Matusch o.fl., 2009).
Ef sjúklingur er með mikinn hvíldarskjálfta
geta eftirtalin ráð komið að góðu gagni:
• Hvetja sjúkling til þess að kreppa og
rétta fingur til skiptis.
• Kreista mjúkan hlut svo sem gel­bolta.
• Taka penna í hönd og snúa honum í
hring.
• Fletta spilum, raða á borð eða leggja
kapal.
• Kasta eða færa hlut á milli handanna
(bolta, epli, appelsínu og svo framvegis).
• Setjast í stól og grípa um stólarm eða
grípa undir stólinn, sitja á hendinni eða
að halda í hönd annarrar manneskju.
Almennt er mælt með að sjúklingur noti
þægilegan klæðnað, svo sem íþróttaföt,
franska rennilása á skyrtum, buxum
og skóm, klæði sig sitjandi og noti
rafmagnstannbursta. Þetta auðveldar
sjálfsbjargargetu hans (Evrópsku
Parkinsonsamtökin, 2013).
Ráð 5: Réttstöðulágþrýstingur
Um það bil 50% PS finna fyrir einkennum
réttstöðulágþrýstings, svo sem svima,
að „fá yfir höfuðið“, óstöðugleika, ógleði
og verkjum í uppréttri stöðu. Réttstöðu­
lágþrýstingur getur einnig lýst sér sem
þyngslaverkir í herðum og öxlum.
Fylgikvillar réttstöðulágþrýstings eru
þreyta, slapp leiki, ógleði, hjartsláttarónot
og höfuð verkur (Henriksen o.fl.,
2012; Lanier o.fl., 2001; Ziemssen og
Reichmann, 2010). Við innlögn er mælt
með að skima eftir réttstöðu lágþrýstingi
að minnsta kosti tvisvar á dag fyrstu 3
dagana. Rétt aðferð er:
• Láta sjúkling slaka á í rólegu umhverfi í
10 mínútur fyrir mælingu.
• Nota kvikasilfursmæli.
• Mæla blóðþrýsting og púls, fyrst í
liggjandi stöðu, síðan strax þegar
sjúklingur stendur upp og eftir 3 mínútur.
• Ef blóðþrýstingur fellur eða púls
hækkar þarf að endurtaka mælinguna
á mínútu fresti í 5 mínútur eða þangað
Tafla 4. Lyf sem ætti að forðast við Parkinsonveiki og lyf sem má nota í staðinn.
Alls ekki gefa Nota frekar
Haldol (halóperídól)
Risperdal (risperídón)
Zyprexa (olanzapín)
Seroquel (quetíapín)
Leponex (klózapín)
Stemitil (próklórperazín)
Afipran (metóklópramíð)
Motilium (domperidon)
Zofran (ondansetrón), Zofran má samt ekki nota með Apomorfín
Sérstök varúð við lyfjameðferð með Selegilin
Hættulegar milliverkanir Selegilins og Petidíns Mikilvægt er að vita af því að hætta er á serótónínergu­heilkenni ef gefin eru þunglyndislyf samtímis
Selegilin. Aldrei má gefa þeim sem eru á Selegilin verkjalyfið Petidín. Ef sjúklingur hefur verið á
Selegilin þurfa að líða 2 vikur áður en gefa má Petidín (Marjama­Lyons o.fl., 2004).