Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2015, Blaðsíða 21

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 1. tbl. 91. árg. 2015 17
7 góð ráð við hjúkrun sjúklinga með
Parkinsonveiki

2. GEFIÐ LYFIN A.M.K ½ klst. FYRIR
MAT
v  Best er að gefa lyfin með vatnsglasi eða ávaxtagraut/eplamauki
v  Forðist mjólk, rjóma, súrmjólk og ís samtímis lyfjainntöku.
Mjólkurvöru ætti ekki að neyta fyrr en a.m.k.
hálftíma eftir lyfjagjöf
v  Forðatöflur má ekki mylja
v  Dæmi um algenga tíma fyrir lyfjagjöf: 07:00 – 09:30 – 11:30 –
14:00 – 16:30 – 19:00 – 22:00
v  Dæmi um matmálstíma sem passa við lyfjatímana: 08:00 –
10:00 – 12:00 – 15:00 – 18:00 – 20:00
3. LYF SEM ÆTTI AÐ
FORÐAST
v   Forðast geðlyf eins og haloperidol
(Haldol), risperidone (Risperdal) og
olanzapine (Zyprexa). Nota frekar
quetiapin (Seroquel).
v   Forðast lyf við ógleði svo sem
Stemetil og Primperan – Nota frekar
domperidon (Motilium) eða
ondansetron (Zofran).

Einnig auka sum antihistamín stirðleika
1. GEFIÐ LYFIN ALLTAF Á RÉTTUM TÌMA
v   Skrá lyfjafyrirmæli nákvæmlega strax við innlögn sjúklings – ekki má breyta
lyfjatímum þó að þeir passi ekki við hefðbundna lyfjagjafatíma á stofnun
v   Fái PS-sjúklingar ekki lyfin sín á réttum tíma geta þeir orðið hættulega stirðir og
ófærir um að kyngja og hreyfa sig
v   Þurfi sjúklingar að fasta fyrir skurðaðgerðir eða ef þörf er á annarri lyfjameðferð en
um munn (t.d. vegna kviðarholsaðgerðar eða vegna langvarandi fasta) er nauðsynlegt að leita
ráðlegginga hjá hjúkrunarfræðingi á göngudeild eða taugalækni á B2
4. EFLING HREYFI- OG SJÁLFSBJARGARGETU
v   Útvega viðeigandi hjálpartæki í samvinnu við sjúkraþjálfara og iðjuþjálfa ef sjúklingur er hræddur við að detta
v   Ef sjúklingur frýs getur hjálpað að telja upphátt 1-2; 1-2 eða syngja taktfast „Göngum upp í gilið“. Einnig er
hægt að hvetja sjúkling til að telja í huganum. Rendur á gólfi, ójafnt landslag hentar vel.
v   Smá „verkefni“ geta hjálpað sjúklingi að komast af stað eins og að fleygja lyklakippu á gólfið, beygja sig
niður og taka upp.
v  Ekki tala of mikið við sjúkling eða í kringum sjúkling þegar hann framkvæmir athafnir.
v   Gefa ein fyrirmæli í einu og gera eitt í einu þ.e. ekki ganga og halda á hlut, ekki ganga og tala o.s.frv.
v   Viðeigandi klæðnaður t.d. franskir rennilásar á skyrtur og íþróttaföt.
v   Rafmagnstannbursti.
6. SÁRSAUKI
v  Algengustu orsakir
vöðvaverkja hjá einstaklingum
með Parkinsonsjúkdóm eru
skortur á dópamíni í heila.
Verkirnir koma oftast á
nóttunni eða snemma
morguns.
v   Hægt er að gefa aukaskammt
af Madopar sem verkjastillandi

5. RÉTTSTÖÐULÁGÞRÝSTINGUR
v   Við innlögn á að mæla blóðþrýsting liggjandi og standandi
hjá Parkinsonsjúklingum a.m.k. tvisvar á dag í 3 daga.
v   Forðist skyndilegar stöðubreytingar og sofa með 15-30 cm
halla á höfðalagi.
v   Drekka 1-2 glös af vatni ½ til 1 klst. áður en farið er fram úr
að morgni. Kaffibolli í rúmið gæti hjálpað.
v   Auka daglega vökvainntekt og salta matinn aukalega.
v   Nota teygjusokka yfir daginn - helst sem ná upp í nára.
v   Ef sjúklingur vill hvíla sig að deginum til er gott að setjast í
hægindastól sem má halla aftur (t.d. lazy-boy).
Jónína H. Hafliðadóttir og Marianne E. Klinke, hjúkrunarfræðingar B2
7. HÆGÐATREGÐA – LYFJAMEÐFERÐ
v  Magnesia Medic 500mg töflur, 1-2 stk. x 1-2 daglega
v   Movicol duft 1 bréf x1 til 3svar á dag. Duftinu er blandað í hálft glas af
vatni. Bragðbæta má með því að bæta ávaxtasafa út í.
Hægt er að nálgast „Tool-kit“ með gátlistum og
leiðbeiningum með þvi að hafa samband á
parkinsonhjukrun@lsh.is

Parkinson kreppu (Matusch o.fl., 2009;
Sathyababu o.fl., 2012).
Ef stakar lyfjagjafir gleymast getur
sjúklingur stirðnað óhóflega mikið, verið
hættara við að svelgjast á, hættara við
að detta og svo framvegis (NICE, 2006).
Dagsdaglega er mikilvægt að fylgja fyrir­
mælum um tíma lyfjagjafar nákvæmlega.
Nauðsynlegt getur verið að stilla síma
eða sérstakt lyfjaáminningartæki á
viðvörun og fá ráðgjöf taugalæknis ef
gera þarf breytingar á lyfjaskömmtum
eða lyfjatímum (Sathyababu o.fl., 2012).
Ráð 2: Gefið lyfin að minnsta kosti hálfri
klukkustund fyrir mat
Almennt þurfa sjúklingar ekki að hafa
áhyggjur af mataræðinu fyrstu árin eftir
sjúkdómsgreiningu nema ef þeim finnst
matur, sem inniheldur prótein, valda minni
virkni lyfjanna. En eftir nokkur ár með
Parkinsonveiki þarf að gefa lyfjameðferð
og matmálstímum gaum. Ástæðan er sú
að sé próteinríkrar fæðu neytt um leið og
levódópa (Madopar, Sinemet, Stalevo)
getur það leitt til verri nýtingar á lyfjunum
þar sem levódópa er uppbyggt eins og
amínósýrur (Danmodis, 2011; Matusch
o.fl., 2009; NICE, 2006). Þess vegna er
mælt með að:
• gefa Parkinsonlyf hálfri til einni
klukkustund fyrir mat, helst með
vatnssopa, ávaxtasafa, ávaxtagraut
eða eplamauki,
• haga máltíðum þannig að þær verði
í fyrsta lagi hálfum klukkutíma eftir
lyfjainntöku og ef til vill takmarka
neyslu próteina fram að kvöldverði.
Dæmi um lyfjagjöf 5 sinnum á dag og
hagræðingu matmálstíma:
• Lyfjagjöf klukkan 7­11­14­18­21
• Matartímar klukkan 8­12­15­19­22
Dæmi um lyfjagjöf 8 sinnum á dag og
hagræðingu matmálstíma:
• Lyfjatímar klukkan 7­9­11­13­15­17­19­21
• Matartímar klukkan 8­12­14­18­20
Takmarki sjúklingur próteininntöku sína
vegna áhrifa hennar á verkun levódópalyfja
er mikilvægt að fá næringarráðgjöf. Algengt
er að fólk með langvarandi Parkinsonveiki
léttist mikið. Því þarf að tryggja nægilega
næringu (Danmodis, 2011; Evrópsku
Parkinsonsamtökin, 2013). Mikil vægt er
að gæta að jafnvægi á milli nægjanlegrar
inntöku próteina eða hitaeininga annars
vegar og verkunar lyfja hins vegar.
Venjulegir næringardykkir inni halda talsvert
magn af próteinum og er ekki mælt með
notkun þeirra. Heldur er mælt með „Juice
style“ næringar drykkjum. Ef þyngdartap
er mikið er þörf á að íhuga aðrar leiðir til
þess að bæta næringar ástand sjúklings,
svo sem með næringarslöngu (Danmodis,
2011; NICE, 2006).
Ráð 3: Lyf sem ætti að forðast
Þekkt er að algeng lyf, sem oft eru
notuð til þess að meðhöndla ógleði
Mynd 1. Sjö góð ráð við hjúkrun Parkinsonsjúklinga.