Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2015, Blaðsíða 23

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 1. tbl. 91. árg. 2015 19
til blóðþrýstingur hækkar aftur og púls
lækkar (ef sjúklingur þolir það og getur
staðið).
• Í tengslum við mælingu skal athuga
einkenni um svima eða önnur
óþægindi.
Ef sjúklingur lækkar í blóðþrýstingi og
þolir ekki að standa upp er hann mældur
liggjandi eða sitjandi (Helgason og
Eggertsdóttir, 2014; Lanier o.fl., 2001).
Ef þekkt er að blóðþrýstingur lækkar
mikið og sjúklingur fær yfirliðstilfinningu
þurfa að vera tveir umönnunaraðilar til
staðar við mælinguna. Oft er erfitt að ná
réttum blóðþrýstingi með rafmagnstæki,
til dæmis vegna skjálfta og vegna þess að
rafmagnstækið er ekki nægilega næmt til
þess að mæla blóðþrýstingsfallið og sýnir
„Error“. Mikilvægt er að skrá púlsinn alltaf
samhliða blóðþrýstingnum.
Fyrirbyggjandi meðferð til þess að draga
úr réttstöðulágþrýstingi er meðal annars:
• Forðast skyndilegar stöðubreytingar, til
dæmis þegar farið er fram úr á nóttunni
eða að morgni. Hækka fyrst höfðalag,
láta sjúkling síðan setjast á rúmstokkinn
áður en hann gengur af stað.
• Drekka 1­2 glös af vatni hálfri til einni
klukkustund áður en farið er fram
úr eða drekka kaffibolla (án mjólkur).
Drekka samtals um 2 lítra á sólarhring.
• Sofa með höfðalag hækkað í um það
bil 15­30 cm halla.
• Forðast of heitt bað (heitan pott).
• Salta matinn aukalega á matardiskinn
eða bæta við einum til tveimur bollum
af súputeningssoði daglega, í samráði
við lækni.
• Borða lítið í einu en oft á dag, hagræða
matmálstímun eftir lyfjagjöfum.
• Stunda daglega líkamshreyfingu í
samráði við sjúkraþjálfara.
• Nota teygjusokka að deginum.
• Hvetja sjúkling til þess að setjast niður
og ef til vill beygja sig lítillega fram ef
hann finnur fyrir svima.
• Aðstoða rúmfastan sjúkling við að
setjast upp nokkrum sinnum yfir daginn
og viðhalda smá­halla á höfðalagi.
• Hvetja sjúkling til þess að nota
hægindastól (t.d. lazy­boy) að degi til í
stað þess að leggjast í rúmið.
Ef viðvarandi og svæsinn réttstöðu­
lágþrýstingur er til staðar þrátt fyrir
almenn ráð breytir taugalæknir oft
lyfjagjöfinni og setur inn blóðþrýstings­
hækkandi lyf (Lanier o.fl., 2001;
Ziemssen og Reichmann, 2010). Mælt
er með því að draga úr eða hætta
inntöku blóðþrýstingslækkandi lyfja og
þunglyndislyfja. Aðallyfin, sem notuð
eru til þess að hækka blóðþrýsting,
eru Gutron (mídódrín) og Florinef
(flúdrókortisón). Ekki er ráðlegt að gefa
Gutron og Florinef eftir klukkan 17 þar
sem það getur orsakað háþrýsting
yfir nóttina (NICE, 2006; Ziemssen og
Reichmann, 2010). Í sumun tilvikum
er mikilvægt að dreifa kolvetnum jafnt
yfir daginn þar sem stór kolvetnarík
máltíð, til dæmis í hádeginu, getur valdið
blóðþrýstingsfalli (NICE, 2006; Ziemssen
og Reichmann, 2010).
Ráð 6: Sársauki
Um 40­85% PS finna fyrir verkjum og
veldur það óneitanlega ama og vansæld.
Verkir stafa oft frá vöðvum, liðum, beinum
og innyflum og má að einhverju leyti
rekja þá til afbrigðilegrar líkamsstöðu,
stirðleika og erfiðleika við hreyfingu.
Verkirnir eru oftast meira áberandi í
þeirri hlið sem sjúkdómurinn kom fyrst
fram í (Broen o.fl., 2012; Rahman o.fl.,
2008; Rascol o.fl., 2009). Ef sjúklingur
kvartar um verki, sérstaklega að nóttu til
eða snemma morguns, tengist það oft
dópamínskorti. Slíkir verkir koma einnig
fram í „wearing off“­sveiflunum eða þegar
áhrif lyfjanna minnka. Verkirnir geta enn
fremur tengst truflaðri vöðvaspennu
og vöðvakrömpum sem Parkinsonlyfin
framkalla. Kviðverkir eru algengir en
brunaverkur í munnholi og í grindarbotni
koma einnig fyrir. Loksins eru til ýmsar
aðrar birtingarmyndir taugaverkja.
Stundum lýsa sjúklingar slíkum verkjum
sem brunaverk eða jafnvel tannverk í
öllum líkamanum (Rascol o.fl., 2009;
Truini o.fl., 2013). Ef sjúklingur finnur fyrir
verkjum er mikilvægt að:
• meta staðsetningu, tegund og styrk
verkja,
• meta verki með viðurkenndum mats­
tækjum, svo sem Numerical Rating
Scale (NRS) eða Visual Analogue
Scale (VAS),
• nota skynkort (mynd af manni) til þess
að teikna inn staðsetningu verkjanna,
• greina hvenær verkirnir koma og hvort
þeir tengjast lyfjameðferð, hreyfiástandi
og tíma sólarhrings (að degi til eða að
nóttu).
Úrræði til þess að minnka verki fela
meðal annars í sér að:
• kanna hvaða ráð hafa áður gagnast,
• gefa viðeigandi lyf eftir eðli verkjanna
og meta verkun þeirra,
• hafa samráð og hefja samstarf við
aðra fagaðila vegna verkjameðferðar,
• stjórna verkjum með nuddi, teygju­
æfingum, slökun, athyglisdreifingu,
líkamsþjálfun og fleira.
Ef verkir koma aðallega fyrir þegar
lyfjaverkun er sem minnst getur dugað
að gefa aukaskammt af levódópa, eins
og til dæmis Madopar Quick. Vakni
grunur um að tengsl séu á milli verkjarins,
hreyfieinkenna og óvissrar svörunar
Parkinsonlyfjameðferðarinnar þarf að
ræða við taugalækni. Sjúkraþjálfun
hjálpar í mörgum tilfellum við að vinna
gegn rangri líkamsstöðu, bætir hreyfigetu,
eykur styrk, bætir jafnvægi, gönguhraða
og almenna líðan (Goodwin o.fl., 2008;
Katzenschlager og Evans, 2009).
Ráð 7: Hægðatregða og lyfjameðferð
Flestir PS finna fyrir hægðatregðu
(Martinez­Martin o.f l., 2007b).
Aðalorsökin er dópamínskortur sem
veldur hægum þarmahreyfingum.
Einnig getur trufluð vöðvaspenna í
grindarbotnsvöðvum leitt til erfiðleika
við hægðalosun (Henriksen o.fl., 2012).
Hægðatregða leiðir til seinkunar á
magatæmingu og til lélegri nýtingar
á Parkinsonlyfjum. Ef ekki er gripið
inn í verður vítahringur þar sem öll
Parkinsoneinkenni versna (NICE, 2006).
Eðlilegast er fyrir líkamann að losna
við hægðir að morgni. Þess vegna er
æskilegt að byrja daginn á því að taka
inn Parkinsonlyfin og borða hálfri til
einni klukkustund síðar trefjaríka máltíð.
Reyna skal hægðalosun eftir það á
meðan hámarksvirkni lyfjanna er enn þá
til staðar (um það bil 1 klukkustund eftir
lyfjainntöku levódópalyfja) (Chaudhuri
o.fl., 2009; NICE, 2006).
Mikilvægt er að veita sjúklingi fræðslu
um ráð við hægðatregðu og upplýsa um
mikilvægi þess að grípa inn í strax ef vart
verður við þetta vandamál. Eftirfarandi
ber að hafa í huga: